دیوید کاکس: اخیرا آنتونی فاوچی، بعد از سال ها فعالیت حرفه‌ای موفق به‌عنوان یکی از پیشروترین محققان درزمینهٔ ویروس اچ آی وی و هدایت برنامه دولت ایالات متحده آمریکا برای مقابله با همه‌گیری کووید -۱۹، به علت بیماری در بیمارستان بستری شد. آنچه او را به تخت بیمارستان کشاند، ویروسی بسیار متفاوت با همه ویروس هایی بود که با آنها سر و کار داشت.
این دانشمند ۸۳ ساله اخیرا، بعد از ابتلا به ویروس نیل غربی نشانه‌هایی مانند تب، لرز و خستگی از خود نشان داد. ویروس نیل غربی، اولین بار در سال ۱۹۳۹ در اوگاندا مشاهده شد. اما آقای فاوچی در شرق آفریقا دچار این بیماری نشد. یک پشه او را در باغچه پشت خانه اش نیش زد. اخیراً ابتلا به این بیماری با نیش پشه بیشتر از قبل شایع شده است.
مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (سی دی سی) به بی بی سی گفت سالانه ۲ هزار شهروند آمریکایی بر اثر ابتلا به ویروس نیل غربی بیمار می‌شوند. از این تعداد ۱۲۰۰ مورد دچار بیماری های سیستم عصبی می شوند که می تواند خطر جانی داشته باشد، و بیش از ۱۲۰ نفر جان خود را از دست می دهند.
دکتر کریستی موری، استاد طب کودکان در دانشگاه اموری در آتلانتا، جورجیا که نزدیک به دو دهه در حال مطالعه ویروس نیل غربی بوده است می‌گوید: «هرکسی می‌تواند در معرض خطر باشد. یک گزیدگی ساده می‌تواند به عفونت ختم شود. هرچند بیشتر افراد مسن دچار نوع شدید بیماری می شوند، جوانان هم می توانند به آن دچار شوند.»
در اواخر ماه اوت سال ۱۹۹۹، یک پزشک متخصص بیماری‌های عفونی در منطقه کویینز شهر نیویورک دو مورد آنسفالی ویروسی یا التهاب مغزی ویروسی را به مرکز بهداشت و سلامت روانی شهر گزارش داد. بعد از دریافت گزارش های مشابه در بیمارستان های دیگر، تحقیقات اضطراری شروع شد. آنطور که تخمین زده شد، ۸۲۰۰ نفر در اثر این اپیدمی رمزآلود در شهر دچار بیماری شدند. این اولین مورد شیوع ویروس نیل غربی در نیمکره غربی بود.
هیچ‌کس دقیقا نمی‌داند چگونه این ویروس از بخش‌هایی از آفریقا، خاورمیانه، جنوب اروپا و روسیه که احتمالا دهه‌ها در آن در حال گردش بوده است، به ایالات متحده آمریکا رسیده است. اما تحقیقاتی که از آن زمان انجام شده، نشان داده‌اند که پرندگان حاملان اصلی این ویروس هستند. پشه‌ها وقتی از این پرنده‌ها تغذیه می‌کنند، به آن مبتلا می‌شوند و آن را به انسان‌ها منتقل می‌کنند.
بعد از شیوع اولیه این بیماری در سال ۱۹۹۹، بیش از ۵۹ هزار مورد در ایالات متحده آمریکا و بیش از ۲۹۰۰ مرگ ناشی از ویروس نیل غربی گزارش شده است. اگرچه بعضی از تخمین‌ها شمار واقعی عفونت‌ها را بیش از سه میلیون نفر می‌دانند.
حالا نگرانی‌های بیشتری در مورد شیوع بیماری نیل غربی در ایالات متحده آمریکا و سراسر جهان به دنبال تغییرات اقلیمی وجود دارد.
مطالعات نشان داده‌اند که دمای گرم‌تر هوا می‌تواند موجب گسترش پشه‌ها و افرایش موراد گزیدگی با پشه شود و دوران نهفتگی ویروس در بدن پشه‌ها را بالا ببرد. در اسپانیا که این ویروس به شکل بومی (آندمیک) شیوع پیدا کرده است، بعد از اوج شیوع در سال ۲۰۲۰، یک دوره طولانی تشدید گسترش ویروس هم ایجاد شد.
مسأله نگران‌کننده دیگر این است که هرچند بیشتر عفونت‌ها با بروز نشانه‌های بیماری همراه نیستند و تنها یک مورد از هر ۵ مورد عفونت، علائم خفیف بیماری را نشان می‌دهند، موارد شدید بیماری می‌توانند موجب ناتوانی جسمی مادام العمر شوند. این ویروس می‌تواند به مغز و سیستم عصبی مرکزی یک نفر از هر ۱۵۰ فرد مبتلا حمله کرده و موجب التهاب مغزی خطرناک برای جان بیمار شود و در بسیاری موارد ضایعه مغزی به‌جا بگذارد.
افرادی که دچار ضعف سیستم ایمنی هستند، بالای ۶۰ سال سن دارند، مبتلابه دیابت یا فشارخون بالا هستند، بیشتر در معرض نوع شدید بیماری قرار دارند. دکتری موری می‌گوید: «به نظر ما فشارخون بالا، موجب بالا رفتن فشار در مغز می‌شود و اجازه می‌دهد ویروس راحت‌تر توسط خون از لایه غشا مغز عبور کند.»
دکتر موری می‌گوید با پیگیری شرایط بیمارانی که به نوع شدید بیماری نیل غربی مبتلا شده و سال‌ها از عوارض آن رنج برده‌اند، مشاهده کرده است التهاب ایجادشده در مغز در طول زمان دچار آتروفی و کوچک شدن شدید مغز می‌شود. اسکن مغز این بیماران الگوی مشابه با بیمارانی دارد که دچار آسیب مغزی حاد شده‌اند.
دکتر موری ادامه می‌دهد: «۱۰ درصد بیمارانی که به نوع شدید بیماری مبتلا می‌شوند، به دلیل شدت عفونت جان خود را از دست خواهند داد و حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد عوارض مغزی – عصبی طولانی مدت خواهند داشت. بیمارانی که زنده می‌مانند، الزاما بهتر نمی شوند. گاهی حالشان بدتر می‌شود. این افراد عوارضی چون افسردگی، تغییر شخصیت و دیگر علائم مشابه گزارش می‌دهند.»
با وجود همه این خطرات، در حال حاضر هیچ واکسن یا درمان خاصی برای افرادی که دچار این عفونت می‌شوند وجود ندارد. دکتر موری می گوید: «این یک بیماری کاملا ندیده گرفته شده است. امسال افراد مختلفی که این بیماری در آنها تشخیص داده شده با من تماس گرفته‌اند و پرسیده‌اند حالا باید چه‌کار کنند و من هر بار باید بگویم راستش کاری خاصی نمی‌شود کرد. تنها می‌توان خدمات حمایتی به این بیماران ارائه داد. گفتن این حرف به آنها واقعا قلبم را می‌شکند.»
هر بار موضوع نبود اقدامات پیشگیرانه در مورد عفونت نیل غربی مطرح می‌شود، واقعیت عجیبی که پیش کشیده می‌شود این است که عملا از ۲۰ سال پیش واکسن مفید و مؤثری برای محافظت اسب‌ها در برابر این ویروس وجود داشته است.
بین سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۶، ۹ کار آزمایی بالینی برای گزینه‌های مختلف واکسن این ویروس برای انسان‌ها انجام شده است. دو مورد آزمایش بالینی را شرکت داروسازی فرانسوی سانوفی انجام داده است و سرمایه بقیه آنها را شرکت‌های بیوتکنولوژی، مراکز دانشگاهی و چندین ارگان دولتی ایالات متحده آمریکا تامین کرده‌اند. هرچند همه این واکسن‌ها تقریبا به‌خوبی توسط داوطلب‌ها تحمل شده‌اند و توانسته در برابر بیماری ایمنی ایجاد کند، هیچ‌کدام از این کار آزمایی‌های بالینی به مرحله سوم آزمایش بالینی نرسیده‌اند.
این فاز آخرین و مهم‌ترین مرحله‌ای است که واکسن باید از آن بگذرد تا بتواند مجوز بگیرد. در این مرحله واکسن باید آزمایش شود و نشان داده شود که آیا مؤثر است یا نه. آخرین مورد این کارآزمایی‌های بالینی که انستیتوی آلرژی و بیماری عفونی ایالات‌متحده هزینه آن را تامین کرد، حتی از فاز اول هم جلوتر نرفت. هدف فاز اول این است که بی‌خطر بودن مداخله درمانی تایید شود.
کارولین گولد، مسئول پزشکی در بخش بیماری‌های منتقل‌شونده از طریق حشرات در سازمان درمان و پیشگیری از بیماری‌ها است. او می‌گوید پراکندگی و غیرقابل پیش‌بینی بودن شیوع بیماری نیل غربی یکی از موانع اصلی در مسیر تولید واکسن بوده است. برای اطمینان از مؤثر و کارآمد بودن واکسن، لازم است ویروس برای مدت معینی در جامعه در حال گردش باش، تا بتوان فهمید آیا واکسن می‌تواند از عفونت جلوگیری کند یا خیر.
دکتر موری می‌گوید: «بعضی از کارآزمایی‌ها در دورانی انجام شدند که موارد زیادی از عفونت وجود نداشت. بعد از آن یک دوره شیوع در سال ۲۰۱۲ پیش آمد که در آن حدود ۲۰۰۰ مورد عفونت با ویروس در تگزاس گزارش شد و ۸۰۰ مورد آنها، به نوع شدید بیماری مبتلا شده بودند. اگرگروه تحقیق چند سال صبر کرده بودند، احتمالا همه این بیماران می‌توانستند در آزمایش بالینی شرکت کنند.»
در سال ۲۰۰۶، یک مطالعه گسترده که در مورد به‌صرفه بودن اقتصادی واکسن انجام شد، به این نتیجه رسید واکسیناسیون عمومی برای عفونت نیل غربی نمی‌تواند در هزینه‌های نظام بهداشت و سلامت صرفه‌جویی قابل‌توجهی ایجاد کند. خانم گولد معتقد است هزینه هنگفت تولید واکسن، با توجه به نامشخص بودن سودی که ممکن است برای شرکت داروسازی داشته باشد، یکی از عوامل بازدارنده در تولید واکسن برای این بیماری بوده است.
با این وجود در سال‌های اخیر گزینه‌های دیگری هم مطرح‌شده‌اند. بعضی از دانشمندان پیشنهاد داده‌اند برای افراد بالای ۶۰ سال که در معرض خطر بیماری جدی‌تر هستند، برنامه واکسیناسیون در نظر گرفته شود. هم‌زمان خانم گولد پیشنهاد می‌دهد واکسیناسیون عمومی فقط در مناطق خاصی در ایالات‌متحده آمریکا که پشه ناقل در آن گسترش زیادی دارد، انجام شود. خانم گولد همچنین فکر می‌کند مدارک و شواهد بیشتر در مورد اثر مادام‌العمر آسیب‌های مغزی و عصبی ناشی از عفونت نیل غربی ممکن است بتواند بر تصمیم‌گیری در مورد سرمایه‌گذاری روی این واکسن و سودآور بودن آن، مؤثر باشند. بر اساس آخرین تخمین‌ها، آسیب و هزینه مالی ناشی از بستری شدن بیماران دچار نیل غربی، حدود ۵۶ میلیون دلار (۴۲ میلیون پوند) است. هزینه‌های کوتاه‌مدت و طولانی‌مدت ناشی از آن به بیش از ۷۰۰ هزار دلار (۵۳۰ هزار پوند) برای هر بیمار می‌رسد.
خانم گولد می‌گوید: «مطالعات جدیدتر نشان می‌دهند اگر واکسیناسیون متمرکز برای افرادی که پرخطر هستند و در مناطقی که گسترش بیماری در آن زیاد است صورت بگیرد، می‌تواند از جهت مالی به‌صرفه باشد. اگر از دید تولیدکننده واکسن به این موقعیت نگاه کنیم، در نظر گرفتن شمار بالای افرادی که در معرض خطر نوع جدی بیماری نیل غربی هستند، در پیش‌بینی میزان فروش واکسن اهمیت دارد.»
پل تامبیا، مدیر انجمن بین‌المللی بیماری‌های عفونی معتقد است با توجه به میزان مرگ و میر و عوارض مغزی و عصبی این عفونت که در افراد ایجاد ناتوانی طولانی‌مدت می‌کند، ناتوانی در پیدا کردن راه‌حل برای این مشکل، واقعا نشان از نبود «خلاقیت» دارد.
آقای تامبیا می‌گوید: «همه فکر می‌کنند باید برای واکسن این بیماری که هر سال فقط برای دو ماه و نیم ظاهر می‌شود، حتما یک آزمایش بالینی فاز سه بسیار مفصل و گسترده در ایالات‌متحده آمریکا انجام داد. معلوم است که این کار مشکلی است. مساله دیگر غیرقابل‌پیش‌بینی بودن ظهور و شیوع این بیماری است. بعضی سال‌ها به‌شدت شیوع پیدا می‌کند و بعضی سال‌ها نه.»
آقای تامبیا برای چنین وضعیتی پیشنهاد یک آزمایش بالینی بین‌المللی می‌دهد که در آن صدها منطقه برای آزمایش در نظر گرفته می‌شود و آزمایش بالینی واکسن تنها محدود به ایالات متحده نیست. در مناطقی از آفریقا که ویروس در آن به‌صورت آندمیک درآمده است، آزمایش بالینی واکسن می‌تواند نتایج و شواهد موثرتری در اختیار قرار دهد. او می‌گوید هرچند اجرای این پروژه به چندین میلیون دلار بودجه نیاز دارد، اما با مشارکت‌های دولتی و خصوصی و روی‌هم گذاشتن منابع دولت‌های مختلفی که از این بیماری آسیب دیده‌اند و همین‌طور شرکت‌های کوچک و متوسط داروسازی می‌تواند قابل اجرا باشد. به این ترتیب ریسک مالی که ممکن است درنتیجه ناموفق بودن آزمایش بالینی و موثر نبودن واکسن در میان باشد، کاهش پیدا می‌کند.
او می‌گوید: «چندین روش برای عملی کردن چنین پروژه‌ای وجود دارد. فقط نیروی اراده لازم است تا آن را اجرا کند.»
علاوه بر واکسن، پیدا کردن راه درمان مؤثرتر برای افرادی که به بیماری جدی عفونی نیل غربی مبتلا می‌شوند هم ضروری است. خانم موری می‌گوید چند داروی آزمایشی با آنتی‌بادی‌های مصنوعی تولیدشده علیه ویروس که به آنها آنتی‌بادی‌های مونوکلونال گفته می‌شود، ساخته شده‌اند. اما توسعه آنها در حد مطالعات اولیه باقی ماند و دلیل این توقف، مشابه دلایلی است که درزمینهٔ واکسن بر سر راه تولیدکننده‌های واکسن و آزمایش‌های بالینی وجود دارد.
خانم موری می‌گوید به نظر او در مورد این بیماری نیاز فوری به دارویی وجود دارد که نه تنها بتواند ویروس را در بدن از بین ببرد، بلکه التهاب شدید ناشی از ویروس در مغز را که موجب مشکلات پیچیده سیستم عصبی می‌شود، کاهش دهد. او گمان می‌کند در بعضی موارد ویروس در مغز و سلول‌های عصبی لانه می‌کند و حمله کردن به آن در این مواقع مشکل است.
او می‌گوید: «این ویروس می‌تواند از غشا مغز از طریق خون عبور کند و جایی در مغز ساکن شود. این همان‌جایی است که در آن التهاب ایجاد شده و به آن آسیب خواهد رسید. مشکل این است که بسیاری از داروهای ضدویروس نمی‌توانند به مغز برسند. درنتیجه نمی‌توانند به نقاطی در بدن که باید در آنها تاثیر داشته باشند، دسترسی پیدا کنند.»
اما ممکن است گزینه‌های جایگزینی در دست باشند. آقای تامبیا فکر می‌کند ما می‌توانیم درس‌های زیادی از دوران همه‌گیری کووید ۱۹ بگیریم. در آن دوران رقابت سنگینی برای پیدا کردن داروی ضدویروسی که بتواند علیه ویروس سارس کووید ۲ عمل کند در جریان بود اما درنهایت یکی از مفیدترین درمان‌ها، یک داروی آستروئید ارزان به نام دکسامتازون بود. این دارو در یک آزمایش بالینی به نام ریکاوری که برای پیدا کردن راه‌های احتمالی درمان کووید در بریتانیا انجام شد، مفید تشخیص داده شد.
آقای تامبیا به‌عنوان بخشی از مسئولیت‌های خود به‌عنوان متخصص ارشد بیماری‌های عفونی در بیمارستان ملی دانشگاه سنگاپور بیماران بسیاری را که مبتلا به التهاب مغزی بوده‌اند درمان کرده است. او متقاعد شده است که یافتن استروئید مناسب برای کاهش التهاب در نهایت می‌تواند به بسیاری از بیماران کمک کند تا بهبود پیدا کنند. او می‌گوید: «ویروس نیل غربی یک نوع فلاوی ویروس است. در حال حاضر هیچ نوع داروی ضدویروسی برای این دسته ویروس‌ها که شامل تب دنگی، زیکا و آنسفالیت ژاپنی می‌شود وجود ندارد. من فکر می‌کنم آینده درمان آنها در دست استروئیدها است.»
در نهایت برای رسیدن به هر نتیجه‌ای نیاز به داده‌های بیشتری داریم تا بتوانیم بهترین دارو برای ویروس نیل غربی را پیدا کنیم. آقای تامبیا می‌گوید می‌توان مسیری مشابه آنچه در آزمایش‌های بالینی ریکاوری انجام شد، در پیش گرفت.
او می‌گوید: «ما به‌طور بالقوه می‌توانیم بیماران مبتلا به آنسفالیت ناشی از ویروس نیل غربی را به انجام آزمایش دعوت کنیم و با استفاده از روش‌های درمانی مختلف، از جمله برخی از استروئیدها و آنتی بادی‌های مونوکلونال، سعی کنیم پاسخی برای این مشکل پیدا کنیم. اگر اراده کافی برای انجام چنین کاری وجود داشته باشد و بودجه کافی از دولت کشورهای آسیب‌دیده برای این کار اختصاص پیدا کند، می‌توان آن را عملی کرد.»
خانم موری و آقای تامبیا در نهایت امیدوارند با افزایش توجه به ویروس نیل غربی که به دنبال بیمار شدن آقای فاوچی ایجاد شده است، ممکن است سیاست‌گذاران قانع شوند سرمایه بیشتری به این بیماری نادیده گرفته‌شده، اختصاص دهند.
خانم موری می‌گوید: «این ویروس همیشه با ما خواهد بود و شاهد دوره‌های شیوع آن خواهیم بود. اگر فردی مانند آقای فاوچی که دارای موقعیت اجتماعی و مورد احترام مردم است و به حرف او گوش داده می‌شود، درباره این بیماری صحبت کند، شاید این کار کمک کند بودجه و سرمایه بیشتری برای مطالعه ویروس اختصاص داده شود و دانشمندان بتوانند واکسن و درمان مناسب برای آن پیدا کنند. ۲۵ سال است که بیماری نیل غربی در ایالات متحده شایع می‌شود و هنوز هیچ شیوه‌ای برای کنترل و درمان آن در دست نداریم.»
منبع: بی بی سی فارسی