تخریب ٢٧ هزار متر‌مربع از بافت خلاف مصوبه شورای عالی شهرسازی بود
بافت تاریخی شیراز آمیزه‌ای از تاریخ، فرهنگ، هویت و اصالت ملی و مذهبی شیرازی‌هاست و مردمی‌ترین ساختار شهری را دارد. کوچه‌های تنگ، گذرگاه‌های باریک، طاق‌ها و رواق‌ها و مسجد‌ها و امامزاده‌ها، بازارچه‌ها، حمام‌ها، آب‌انبارها و خانه‌های تاریخی، همه در همین محدوده‌ی بی‌همتا جمع شده‌اند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، آن‌گونه که فعالان میراث‌فرهنگی می‌گویند، حدود سه دهه است که هر از چندی زخمی بر پیکره این جانِ بی‌همتا وارد شده است.
مردادماه ١۴٠٢، محدوده بافت تاریخی شیراز با قدمتی هزارودویست‌ساله در محدوده خیابان‌های تختی، فردوسی، قاآنی، بلوار سیبویه و زینبیه به شماره ۳۳۹۴۵ به ثبت ملی رسید. محدوده‌ای ۳۵۷ هکتاری که برخوردار از ۱۲ هزار پلاک و ۴۱۰ اثر دارای ارزش است و دو درصد از مساحت کنونی شیراز را دربرگرفته، اما طرح‌های توسعه‌ای این هویت بی‌بدیل را نشانه گرفته است.
تخریب بافت از سال ١٣٧۴ آغاز شد و بولدزر‌ها چنان به‌جان بافت افتادند که در عرض دو سال، هشت هکتار از بافت تاریخی شیراز تخریب شد. بار دیگر از سال ١٣٩٠ تا ١٣٩۶، با طرح «۵٧ هکتاری» که با هدف اتصال دو حرم «احمدبن موسی شاهچراغ (علیه السلام)» و «سید علاءالدین حسین (علیه السلام)» در سال ١٣٨٩ به تصویب رسیده بود، به ١٠ هکتار دیگر از بافت تاریخی آسیب وارد شد. حالا اما تخریب‌ها فراتر رفته است؛ به‌گونه‌ای که مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی سال گذشته گزارشی منتشر کرد و در آن نوشت که قانون حمایت از مرمت و احیای بافت‌های تاریخی فرهنگی در همه شهر‌ها به‌درستی اجرا نشده و اقدامات به‌اندازه کافی نبوده است.
طی دهه‌ی گذشته بارها طرح‌های توسعه‌ای در محدوده‌ی بافت به اجرا درآمد و هر بار سازمان میراث‌فرهنگی وقت (وزارتخانه‌ی کنونی) مانع از پیشروی آن شد. با این‌همه در سفر استانی رئیس‌دولت وقت در سال ١۴٠٠، طرح ۵٧ هکتاری مجددا به‌عنوان یک طرح نیمه‌تمام و بر زمین‌مانده مصوبه و اعتبار گرفت و به استان تفویض اختیار شد.
طرحی که در سال ١٣٨٩ از سوی شورای‌عالی شهرسازی و معماری به تصویب رسید و عملیات اجرایی آن از همان زمان آغاز شد، اما پس از بررسی تبعات تخریب‌های صورت‌گرفته در بخشی از بافت تاریخی در محدوده طرح، چهار سال بعد همان شورا دوباره طرح را به‌دلیل آشکار شدن برخی تناقضات و مغایرت‌های اساسی با طرح جامع و تفصیلی ملغی اعلام کرد.
با تغییر مسئولان استانی، فعالان میراث‌فرهنگی از لزوم توجه به محدوده‌ی بافت تاریخی شیراز، آن‌گونه که سزاوار قدمت و اصالت تاریخی آن است، سخن می‌گویند و این پرسش را مطرح می‌کنند که اگر محدوده بافت تاریخی یزد با ٧۴٣ هکتار وسعت به‌عنوان نخستین بافت تاریخی زنده در فهرست یونسکو ثبت جهانی شده، چرا بافت تاریخی شیراز نباید در فهرست یونسکو قرار گیرد؟
بافت تاریخی شیراز دارای توالی زمانی از صفاریان تا پهلوی است
یک فعال میراث‌فرهنگی با بیان اینکه بافت تاریخی شیراز نسبت به دیگر بافت‌های تاریخی کشور از مزیت‌هایی برخوردار است که آن را از لحاظ فرهنگی و اجتماعی و تاریخی و معماری با دیگر بافت‌های تاریخی کشور متمایز می‌کند، می‌گوید: بافت تاریخی شیراز دارای توالی دوره‌های تاریخی است و آثاری مانند مسجد جامع عتیق متعلق به دوره صفاری، مسجد نو متعلق به دوره اتابکان، مدرسه خان متعلق به دوره صفوی، مجموعه زندیه متعلق به دوران زندیه، خانه‌ها و مساجدی متعلق به دوران قاجار و خانه‌هایی مربوط به پهلوی اول و پهلوی دوم در شیراز وجود دارد.
سیامک بصیری با اشاره به اینکه تمام آثار بافت تاریخی شیراز حتی به‌لحاظ تاریخ معماری نیز قابل‌اعتنا هستند، می‌افزاید: همه این مزیت‌ها باعث شده بافت تاریخی شیراز نسبت به دیگر شهر‌های دارای بافت تاریخی در کشور منحصربه‌فرد باشد.
این استاد دانشگاه در ادامه با بیان اینکه تمام هویت بافت تاریخی شیراز از طریق معماری این بخش عیان است، می‌افزاید: به‌عنوان‌مثال مسجد جامع عتیق یا مسجد نو شیراز هرکدام یک کلاس درس تاریخ و معماری در بازه هزار‌ساله متاخر هستند.
وی با بیان اینکه مجموعه زندیه نخستین ساختار شهرسازی حکومتی در ایران به شمار می‌رود که تمام عناصر آن سالم است، ادامه می‌دهد: این مجموعه از هر نظر یک شاهکار تاریخی است.
کدام شهر مثل شیراز دارای ١١ هزار پلاک ارزشمند و ۵٠٠ پلاک ثبت‌شده است؟
این فعال میراث‌فرهنگی با اشاره به اینکه هسته اولیه شکل‌گیری شهر‌های اسلامی مسجد و بازار تشکیل شده‌اند، می‌گوید: بافت تاریخی شیراز قلب معنوی این شهر به‌حساب می‌آید و وجود حرم اهل‌بیت (علیه السلام) به‌عنوان نخستین بنا‌های گنبددار با قوس سروک در شیراز نیز در قلب این شهر بر این موضوع صحه می‌گذارد.
وی با اشاره به اینکه بافت تاریخی شیراز به‌عنوان قلب گردشگری شیراز دارای ١١ هزار پلاک ارزشمند و بیش از ۵٠٠ پلاک ثبت‌شده در آثار ملی است، می‌گوید: در کدام شهر می‌توان این مجموعه ارزشمند گردشگری را در یک پهنه شهری و در کنار هم دید.
بافت تاریخی شیراز باید به‌عنوان شهر موزه ثبت جهانی شود
این فعال میراث‌فرهنگی با بیان اینکه بافت تاریخی شیراز یک موزه است و گذر‌ها نقش مسیر‌های ارتباطی را دارد، بیان می‌کند: تمام آرزوی ما این است که بافت تاریخی شیراز به‌عنوان شهر موزه ثبت جهانی شود.
بصیری با اشاره به اینکه متاسفانه در سال‌های اخیر کمتر به ساختار اجتماعی بافت تاریخی شیراز توجه کرده‌ایم، ادامه می‌دهد: فرهنگ غالب مردم از نظر ساختار اجتماعی در روابط اجتماعی و نگاه صحیح به زندگی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد ساکنین بافت تاریخی شیراز محسوب می‌شود
وی با بیان اینکه متاسفانه بخش زیادی از بافت تاریخی شیراز نسبت به دیگر شهر‌ها در کشور تخریب شده، می‌گوید: مجموعه ریزدانگی در مجاورت گذر‌ها از ویژگی‌های منحصربه‌فرد بافت تاریخی شیراز است.
او با بیان اینکه ساماندهی اطراف حرمین مطهر یکی از موضوعات اساسی و اجتناب‌ناپذیر است، می‌گوید: این مهم خواست تمام مردم است و مردمی که اطراف شاهچراغ زندگی می‌کنند همواره به همجواری با حرمین مطهر و زیر سایه امامزادگان شریف بودن به خود می‌بالند؛ اما زمانی که اطراف حرم تخریب شود دیگر اثری از این برداشت معنوی و همجواری نخواهیم یافت.
این فعال میراث فرهنگی در ادامه با بیان اینکه اتفاقاتی که پیرامون حرمین مطهر رخ می‌دهد رویکرد‌های متفاوتی دارد، می‌گوید: عدم توجه به مجاوران و ساکنان اطراف حرم و عدم ارائه خدمات مناسب و در‌شان زائرین امری اشتباه و نادرست است.
وی ادامه می‌دهد: تخریب ٢٧ هزار متر‌مربع از بافت تاریخی و تخریب آثار و گذر‌های موجود در محدوده فوق تصمیم و اقدامی اشتباه بوده است و این امر باعث از هم گسیختگی بافت شده و شریان‌های ارتباطی را در این محدوده قطع کرده و به هنجار‌های اجتماعی نیز دامن‌زده است.
تخریب ٢٧ هزار متر‌مربع از بافت خلاف مصوبه شورای عالی شهرسازی بود
وی می‌گوید: در جانمایی اولیه مفصل ارتباطی پیشنهادی بین حرمین مطهر ظاهرا اشتباهی رخ داده بود و پس از تخریب گستره متولیان متاسفانه به اشتباه خود پی برده و سعی در رفع این مشکل کردند که با کمال تاسف مجتمع‌های تجاری اداری و خدماتی در مقیاسی غیر واقعی و مغایر ضوابط بافت تاریخی در محدوده تخریب شده جایگزین شد و این در حالی است که بر اساس مصوبه شورای عالی شهرسازی در سال ١٣٧٢ عنوان شده که در ساماندهی بافت تاریخی باید یک مسیر پیاده ظریف حد واسط حرم مطهر شاهچراغ (علیه السلام) و سیدعلاء الدین حسین(علیه السلام) احداث شود ولی عملا با تخریب گسترده برای دستیابی به این مسیر طبق عرض این محدوده مورد نظر بیش از ١٧٠ متر تخریب می‌شود.
بصیری در ادامه با اشاره به اینکه طبق قانون در صورت تخریب اثر تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی به‌صورت عمد و یا غیر‌عمد باید مکان تخریب شده عین به عین باززنده‌سازی شود، می‌گوید: در کمال تعجب شاهد احداث ساختمان‌هایی با مقیاس کاملا متفاوت به معماری بافت تاریخی بوده‌ایم.
تخریب بافت تاریخی از سال ١٣٧۴ شروع شد
این فعال میراث‌فرهنگی با بیان اینکه نخستین تخریب‌های بافت تاریخی شیراز از سال ١٣٧۴ آغاز شد که بخش عظیمی از بافت تاریخی شیراز تخریب شد، می‌افزاید: احداث مجموعه بین‌الحرمین باعث شد تا ارتباط میان گذرگاه‌های تاریخی در محدوده مورد نظر از بین برود.
وی با بیان اینکه وجود مبدا و مقصد یکی از موضوعات مهم گذر‌های بافت تاریخی شیراز است، می‌افزاید: نقطه مبدا بافت تاریخی شیراز دروازه‌ها و کل‌ها هستند و ٩٠ درصد نقطه مقصد این گذرهاحرم مطهر شاهچراغ(علیه السلام) است.
وی با بیان اینکه مسیر بافت تاریخی شیراز به‌گونه‌ای است که افراد با ورود به آن هم به حرمین مطهر می‌رسیده‌اند و در مرحله بعد وارد بازار می‌شده‌اند، می‌افزاید: فرهنگ شهرسازی ایرانی-اسلامی به معنی واقعی را به صورت کاملا مشهود در بافت تاریخی شیراز می‌توان مشاهده کرد.
این فعال میراث فرهنگی با بیان اینکه بیش از ١١ هزار پلاک ارزشمند در بافت تاریخی شیراز وجود دارد، می‌افزاید: رویکرد بخش خصوصی باعث شده تا مردم توجه ویژه‌ای به حفظ ارزش‌های معماری و تاریخی و فرهنگی به آن داشته باشد.
هویت بافت تاریخی شیراز عامدانه گم شد
این فعال میراث‌فرهنگی با اشاره به اینکه بی‌توجهی عامدانه و غیرعامدانه باعث ایجاد تخریب می‌شود، می‌افزاید: به‌رغم اینکه بازار وکیل از زیر ساخت‌های مناسبی برخوردار نیست؛ اما هنوز قلب اقتصادی شهر شیراز و استان فارس محسوب می‌شود.
وی با بیان اینکه بی‌توجهی به بافت تاریخی شیراز باعث شد تا قشر آسیب‌پذیر به دلیل ارزان‌بودن ملک، عدم کنترل مناسب بر ساختار اجتماعی در این منطقه سکنی گزیدند، ادامه می‌دهد: نگاه اول به بافت تاریخی به‌عنوان یک منطقه ارزشمند به بافتی دارای معضل تبدیل شد.
بصیری با اشاره به اینکه متاسفانه خویشتن بافت تاریخی شیراز و هویت اصلی آن گم شده، می‌گوید: نباید داشته‌های ارزشمند را گم و به فراموشی بسپاریم.
به گفته وی تخریب‌های بافت تاریخی شیراز در حال حاضر هدفمند نیست؛ اما به دلیل فرسودن بودن بافت تاریخی اگر به این محدوده توجه نشود خودبه‌خود این بافت در آینده نه‌چندان دور تخریب خواهد شد.