«در نگاه اول به نظر می‌رسد در ونزوئلا، پس از یک بحران دیگر که ظاهرا باید همه چیز را تغییر می‌داد، اوضاع همچنان مثل گذشته است.»
نیکلاس مادورو همچنان در قدرت است، نیروهای مسلح هیچ نشانه‌ای از شکاف در حمایت از «چاویسم» نشان نمی‌دهند و اپوزیسیون همچنان به صورت مخفیانه، تحت تعقیب و بدون ظرفیتی روشن برای دستیابی به یک گذار سیاسی فعالیت می‌کند.
مانند سال‌های ۲۰۱۳، ۲۰۱۴، ۲۰۱۷ و ۲۰۱۹، به نظر می‌رسد بحران سیاسی بار دیگر با یک برنده به پایان رسیده است: کسی که در کاخ میرافلورس همچنان ریاست دولت را بر عهده دارد.
اما در بطن ماجرا، در یک سال گذشته تغییرات زیادی در ونزوئلا رخ داده است. تفاوت‌های بزرگی میان دوره سوم ریاست جمهوری نیکلاس مادورو، که از روز جمعه آغاز شد، و دو دوره قبلی وجود دارد.
اکنون مادورو از هر جهت منزوی‌تر شده است. شکاف‌ها در جبهه حامیان سیاست‌های هوگو چاوز، رئیس جمهور پیشین، افزایش یافته، تحریم‌های جدیدی در راه است و مادورو متحدان مهم چپ‌گرای خود مانند گابریل بوریک، گوستاوو پترو و لولا داسیلوا را در آمریکای لاتین از دست داده است؛ کسانی که به جامعه بین‌المللی با رهبری غرب پیوسته‌اند و حکومتی را محکوم می‌کنند که به حمایت روسیه و تا حدودی چین متکی است.
از سوی دیگر به نظر می‌رسد مخالفان این بار بیش از هر زمان دیگری مشروعیت یافته‌اند، چون توانستند در انتخابات سال گذشته پیروزی چشمگیری را به نمایش بگذارند. رهبری اپوزیسیون که اکنون در دست ماریا کورینا ماچادو متمرکز است، مانند رهبران پیشین دچار سقوط نشده است. ادموندو گونزالس، رقیب مادورو در انتخابات، حتی در تبعید نیز از سوی بسیاری از کشورهای جهان به عنوان رئیس جمهور قانونی ونزوئلا شناخته می‌شود.
مادورو روز جمعه در حالی سوگند ریاست جمهوری یاد کرد که نتوانست شواهد و مدارکی را که برای اثبات پیروزی خود وعده داده بود، ارائه دهد.
ماچادو همان روز در سخنرانی خود گفت: «همه ما می‌دانیم که از امروز فشارها حتی بیشتر خواهد شد.»
او افزود: «ما به تلاش ادامه خواهیم داد تا مادورو بفهمد که دوره‌اش تمام شده است.»
بی‌بی‌سی موندو درباره وضعیت جاری در ونزوئلا با چند کارشناس سیاسی صحبت کرده است. هیچ‌یک مطمئن نیستند که شرایط جدید به خروج مادورو از قدرت منجر شود، اما همگی اتفاق نظر دارند که موقعیت او تغییر کرده است.
چگونه به این نقطه رسیدیم
نیکلاس مادورو موروس، کارگر سابق و وزیر امور خارجه پیشین ونزوئلا، در سال ۲۰۱۳ به قدرت رسید. این اتفاق پس از آن رخ داد که هوگو چاوز، رهبر نظامی کاریزماتیک و محبوبی که انقلاب بولیواری را بنیان گذاشت، او را پیش از مرگ به عنوان جانشین خود معرفی کرد.
در شش سال نخست ریاست جمهوری مادورو، اقتصاد ونزوئلا وارد بحران شد، شکاف در جبهه هواداران مکتب چاویسم پدیدار شد و مردم مهاجرتی را آغاز کردند که بعدها به بزرگ‌ترین موج مهاجرت در تاریخ منطقه تبدیل شد.
در سال ۲۰۱۴ اپوزیسیون رهبری قدرتمندی از خود نشان داد و تظاهرات گسترده‌ای برپا کرد. آنها در انتخابات پارلمانی سال ۲۰۱۵ پیروز شدند و سال ۲۰۱۷ بار دیگر به خیابان‌ها آمدند.
با وجود این به نظر می‌رسید مادورو همیشه راه خود را از میان اتهامات سرکوب، رسوایی‌های فساد و ادعاهای مربوط به ترور نافرجام، پیدا می‌کند.
در سال ۲۰۱۸ او برای دومین دوره به مقام ریاست جمهوری رسید. در آن انتخابات مخالفان که به دلیل عمل نکردن به وعده اصلی خود، یعنی برکناری مادورو، دچار ضعف و تفرقه شده بودند تا حد زیادی در انتخابات غایب بود.
سپس در سال ۲۰۱۹ ریاست جمهوری موازی خوان گوایدو، رهبر اپوزیسیون، و تحریم‌های آمریکا علیه دولت مادورو، کشور را فقیرتر کرد و ابزارهای نمادین و تبلیغاتی بیشتری در اختیار حکومت گذاشت تا قدرت خود را حفظ کند.
در شش سال گذشته مادورو اگرچه آزادی‌های دموکراتیک را محدود نگه داشت، اما اجازه داد اقتصاد تا حدی آزاد شود و دلار به صورت غیررسمی وارد گردش مالی کشور شود، این کار باعث شد تا مشکلات حاد معیشتی تا حدی فروکش کند.
از سوی دیگر مخالفان استراتژی خود را تغییر دادند: از تحریم انتخابات دست کشیدند و با صدها رهبر اجتماعی در سراسر کشور ائتلاف کردند تا به گروه‌های مختلف مردمی نزدیک‌تر شوند.
به این ترتیب با اپوزیسیونی قدرتمند پس از انتخابات مقدماتی سال ۲۰۲۳، ونزوئلا وارد چرخه انتخاباتی جدیدی شد؛ چرخه‌ای که در آن مادورو نتوانست پیروزی اعلام‌شده از سوی مرکز ملی انتخابات وابسته به دولت را ثابت کند.
چه چیزی تغییر کرده است؟
یک پژوهشگر علوم اجتماعی در ونزوئلا به بی‌بی‌سی گفت: «از زمان انتخابات مقدماتی تا الان، ما شاهد افول مداوم چاویسم بوده‌ایم.» این کارشناس که می‌گوید افراد بسیار نزدیک به او در زندان هستند، خواست که نامش فاش نشود.
او ادامه می‌دهد: «انتخابات مقدماتی اعتماد به نفس را به مردم بازگرداند، جامعه مدنی توانست خود را با شرایط نابرابری که دولت ایجاد کرده بود تطبیق دهد و چاویسم هر روز خسته‌تر، ضعیف‌تر و منزوی‌تر شد. با اینکه مادورو همچنان در قدرت است، اما در ضعیف‌ترین موقعیت خود به سر می‌برد. کافی است ببینیم چگونه چپگرایان آمریکای لاتین او را ترک کرده‌اند.»
مراسم سوگند مادورو در روز جمعه رویدادی کوچک بود، بدون حضور مهمانان برجسته و تنها با حضور دو رئیس جمهور: میگل دیاز–کانل از کوبا و دانیل اورتگا از نیکاراگوئه.
آلبرتو باررا تیسکا، نویسنده و زندگی‌نامه‌نویس چاوز، می‌گوید: «مادورو بدون هیچ شرمی به معدود متحدان قابل اعتمادش در منطقه دروغ گفته است. به لولا، پترو و آملو [رئیس‌جمهور سابق مکزیک] وعده داد که اسناد انتخابات را نشان می‌دهد، اما این کار را نکرد.»
او افزود: «و او حالا به عنوان رئیس جمهور سوگند یاد می‌کند، گویی هیچ اتفاقی نیفتاده است. او تصور می‌کند گستاخی یک فضیلت سیاسی است. اما اکنون کاملا تنهاست. در داخل ونزوئلا کسی او را نمی‌خواهد و در خارج هم هیچ‌کس حرف او را باور نمی‌کند.»
ادموندو گونزالس، نامزد مخالفان در انتخابات ژوئیه، از سوی چندین قدرت جهانی به عنوان رئیس‌جمهور منتخب به رسمیت شناخته شده است. آمریکا تحریم‌های اقتصادی جدیدی علیه مقام‌های دولت ونزوئلا اعمال کرده و جایزه بازداشت مادورو را از ۱۵ میلیون دلار به ۲۵ میلیون دلار افزایش داده است.
از این رو ۱۰ ژانویه آغاز ضعیف‌ترین دوره ریاست‌جمهوری نیکلاس مادورو است.
خوزه ناتانسون، پژوهشگر علوم سیاسی و نویسنده مقاله‌ای درباره «فرسایش» ونزوئلا، این وضعیت را این طور توضیح می‌دهد: «با وجود اینکه مادورو به وضوح انتخابات را باخت، در بازی سیاسی برنده شد، چون توانست سوگند یاد کند، نشان داد که نیروی مسلح متحد پشت او ایستاده است، کنترل داخلی اوضاع را در دست دارد و خیابان‌ها علیه او قیام نکردند.»
او ادامه می‌دهد: «اما اتفاق جدیدی رخ داده است. این گونه نیست که همه چیز مثل قبل باقی مانده باشد. پیروزی او پیروزی پرهزینه‌ای است، چون ماهیت استبدادی رژیم و حمایت اقلیت از آن کاملا آشکار شد. چاویسم دیگر نمی‌تواند ادعا کند که یک نیروی سیاسی اکثریت یا یک رژیم دموکراتیک است.»
دو رهبر تضعیف‌شده اما همچنان در قدرت
ماریا کورینا ماچادو، رهبر مخالفان ونزوئلا، در سخنرانی روز جمعه خود بار دیگر تاکید کرد که مبارزه برای تغییر حکومت «تا پایان»، تا زمانی که مادورو از قدرت کنار برود، ادامه خواهد داشت.
او با اشاره به بازداشت و آزادی سریع خود در روز پنج‌شنبه گفت: «این بازداشت و عملکرد غیرمنسجم آنها تناقض‌های عمیق درونی حکومت را آشکار کرد. رفتارهای آشفته آنها نشان‌دهنده شکاف‌های داخلی است.»
با این حال، ادموندو گونزالس، رقیب مادورو در انتخابات، نتوانست آن طور که وعده داده بود، وارد ونزوئلا شود، ماچادو همچنان در خفا به سر می‌برد و روز جمعه، که پایان‌بخش یا شاید هم آغازگر فصلی جدید به نظر می‌رسید، با مراسم سوگند مادورو در ساعت ۱۱ صبح در کاراکاس به پایان رسید.
مادورو در سخنرانی کوتاه مراسم سوگند ریاست جمهوری گفت: «هر چه می‌خواهید بگویید، هر کاری می‌خواهید بکنید، اما نتوانستید جلوی این مراسم سوگند را بگیرید.»
خوان گابریل توکاتلیان، تحلیلگر سیاسی، می‌گوید: «پارادوکس این است که هم اپوزیسیون و هم چاویسم در این دو روز هم پیروزی‌هایی داشتند و هم شکست‌هایی. اپوزیسیون نتوانست مادورو را از قدرت کنار بزند اما او را رسوا کرد، و از سوی دیگر چاویسم توانست از بحرانی که به نظر می‌رسید مرگبار باشد عبور کند، اما نتوانست از انزوا و تضعیف موقعیت خود جلوگیری کند.»
توکاتلیان افزود: «ما اکنون با دو رهبر تضعیف‌شده مواجه هستیم که هر یک دارای قدرتی نسبی هستند. امیدواریم این وضعیت به یک بحران فاجعه‌بار برای ونزوئلا منجر نشود، بلکه زمینه‌ساز مذاکره و راه حلی سیاسی شود.»
نقل از بی‌بی‌سی