«خروج بازیگران خارجی از لیگ اقتصاد ایران عواقب سوئی نظیر کاهش سطح رقابت در بازار داخلی در پی خواهد داشت. از این رو اتفاق خروج دو بازیگر مطرح بین‌المللی از بازار ایران شائبه خروج دومینووار سرمایه از کشور را کلید زده؛ موضوعی که نیازمند توجه سیاستگذار است.»
شرکت ماجدالفطیم از فهرست سهامداران هایپراستار خارج شد تا پس از خروج شرکت عربستانی صافولا از فهرست سرمایه‌گذاران صنعت روغن در ایران، دومین شرکتی باشد که از بازار ایران بیرون می‌رود. این رویکرد که از زمان خروج ترامپ از برجام در سال1397 به یک جریان جدی در اقتصاد ایران تبدیل‌شده، نام‌‌‌‌‌های بزرگی را از فهرست همکاران اقتصاد ایران حذف کرده‌است. به‌نظر می‌رسد بازگشت دوباره ترامپ به‌قدرت، مساله خروج از بازار ایران را دوباره داغ کرده‌است. به‌جز صافولا و هایپراستار، اخباری از خروج برخی سرمایه‌گذاران خارجی مهم به‌ویژه در بخش اقتصاد دیجیتال از ایران به گوش می‌رسد که شائبه دومینویی‌شدن خروج سرمایه‌گذاران خارجی را پررنگ می‌کند. موضوعی که نه فقط از کانال خروج ارز که از کانال خروج توان مدیریتی، اتصال به فناوری و بازارهای جهانی و… روی اقتصاد ایران اثر منفی به‌جای می‌گذارد.
کوچک‌شدن سبد مصرفی خانوارها در اقتصاد ایران، افت سودآوری فعالیت کسب‌وکارها، تغییرات مکرر قوانین و مقررات، چالش در تامین زیرساخت‌ها و نیازهای اساسی کشور، در کنار تحریم‌های ظالمانه، به شرکت‌های چندملیتی سیگنال خروج می‌دهد، حال آنکه حضور دوباره دونالد ترامپ در کاخ‌سفید در روزهای آتی و احتمال سختگیری بیشتر برای همکاری تجاری و اقتصادی با ایران، از جمله سناریوهایی است که می‌توان با استناد به آن دلیل خروج شرکت‌های خارجی از کشور را معنا کرد.
سیگنال خروج سرمایه
دومینوی خروج معدود سرمایه‌گذاران خارجی باقی‌مانده در ایران به حرکت درآمده است. شرکای اماراتی و عربستانی با وجود تحریم‌های سختگیرانه ایالات‌متحده در دوره نخست ریاست‌‌‌‌‌جمهوری دونالد ترامپ و حتی با وجود تیره‌شدن روابط ایران و عربستان، خاک کشور را ترک نکردند. حال این سوال تکرار می‌شود که پشت‌پرده خروج ناگهانی و ادامه‌دار برندهای بین‌المللی فعال در بازار ایران از کشور چیست؟ چه سیگنالی سرمایه‌گذاران خارجی را به سمت درهای خروج از ایران پیش‌می‌‌‌‌‌برد؟ آیا خروجی‌‌‌‌‌های دیگری هم خواهیم‌داشت و بازیگران دیگری هم هستند که ممکن است از اقتصاد ایران خارج شوند؟
حسین سلاح‌‌‌‌‌ورزی فعال عرصه تجارت در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» در ارزیابی خروج دو شرکت عربی از بازار ایران در هفته‌های اخیر اظهار کرد: شرکت عربستانی صافولا و سرمایه‌گذار اماراتی هایپراستار، دلایل خروج خود از بازار ایران را به‌‌‌‌‌طور رسمی، اعلام نکرده‌‌‌‌‌اند؛ بنابراین احتمال می‌رود که این تصمیم، استراتژی مدیریتی با مبنای اقتصادی داشته‌باشد، کما اینکه اخیرا اخباری درخصوص خروج هلدینگ صافولا از کشور مراکش و صنعت غذا در این منطقه نیز منتشر شده‌است. در همینحال اخباری درخصوص فروش ملک هایپراستار باکری به بانک شهر و خروج سرمایه‌گذار اماراتی این مجموعه از ایران، منتشر شد.
سلاح‌‌‌‌‌ورزی گفت: شرکت عربستانی صافولا حتی در دوره تشدید تنش میان ایران و عربستان که به بسته‌شدن سفارت ایران در عربستان و همچنین توقف فعالیت سفارت عربستان در تهران، منتهی شد نیز فعالیت خود را در کشور ما ادامه داد. شرکت اماراتی صاحب برند هایپراستار نیز پس از دوره تشدید تحریم‌های ایالات‌متحده علیه ایران و در دوران نخست ریاست‌‌‌‌‌جمهوری دونالد ترامپ در آمریکا، با وجود همه مشکلات، در ایران باقی‌ماند؛ بنابراین خروج دو سرمایه‌گذار بزرگ عربی از کشور در موقعیت کنونی، سوال‌برانگیز می‌شود.
این فعال اقتصادی گفت: با توجه به نزدیک شده به زمان آغاز به‌‌‌‌‌کار دوباره دونالد ترامپ در مقام ریاست‌‌‌‌‌جمهوری ایالات‌متحده، نگرانی‌ها از خروج دو سرمایه‌گذار بزرگ عربی از ایران تشدید شده‌است. کمااینکه در دور نخست فعالیت ترامپ در کاخ‌سفید نیز شاهد خروج بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی فعال در ایران بودیم. بسیاری از این سرمایه‌گذاران ذیل برجام در ایران حضور یافته‌بودند و حتی در مواردی برای خروج از کشور ما متحمل زیان و خسارت هم شدند. بااین‌‌‌‌‌وجود ترجیح دادند با توجه به سختگیری‌‌‌‌‌های ترامپ در تعامل با ایران و تشدید تحریم‌های اعمالی علیه کشور ما، سرمایه خود را از ایران خارج کنند.
این فعال اقتصادی در پاسخ به سوالی مبنی‌بر تاثیر خروج سرمایه‌گذاران خارجی از ایران بر اقتصاد کشور گفت: اقتصاد ایران برای دهه‌های متمادی از چالش کمبود سرمایه و به‌‌‌‌‌خصوص سرمایه خارجی رنج برده است. در طول برنامه‌های اقتصادی پنج‌ساله کشور، رشد 8درصدی اقتصادی هدف‌گذاری شده که در عمل با توجه به کمبود و حتی نبود سرمایه، عملا تحقق آن، ممکن و شدنی به‌نظر نمی‌رسد. وی افزود: شرایط سیاسی ایران از یک‌سو و مقررات و قوانین حاکم بر حوزه سرمایه‌گذاری خارجی از سوی دیگر، ورود سرمایه به کشور را دشوار کرده‌است.
در همینحال غیرقابل‌پیش‌بینی‌بودن اقتصاد ایران، تورم مقررات و قوانین و سایر چالش‌های اقتصادی، عملا حتی در دوره‌‌‌‌‌های نبود تحریم، مانع ورود سرمایه به کشور شده‌است. بهترین دوره جذب سرمایه خارجی به کشور را باید در دوره برجام و همچنین دوران فعالیت دولت‌های هفتم و هشتم ریاست‌‌‌‌‌جمهوری ایران، دانست.
در ادامه با روی کار آمدن ترامپ و تشدید تحریم‌ها علیه ایران، عملا بخش‌اعظم سرمایه‌گذاران خارجی، ایران را ترک کردند تاجاییکه در حال‌حاضر تعداد صاحبان مهم سرمایه خارجی در ایران، از انگشتان دست هم کمتر است. سلاح‌‌‌‌‌ورزی گفت: در حال‌حاضر با توجه به شرایط سیاسی و اقتصادی کشور، خروج دو سرمایه‌گذار عربی از ایران، پیام یا سیگنال نامطلوبی را به سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی مخابره می‌کند.
این فعال عرصه تجارت تاکید کرد: در دنیای کنونی، ایران از زنجیره ارزش اقتصاد دنیا، بیرون افتاده است. همین جاماندگی از زنجیره ارزش دنیا، علامت و سیگنال خوبی را به فعالان اقتصادی و همچنین مردم مخابره نمی‌کند. کمااینکه با خروج صافولا از ایران، شاهد کمبود موقتی روغن در بازار داخلی و رشد بی‌‌‌‌‌علت قیمت آن در روزهای گذشته بودیم. با توجه به اهمیت حضور ایران در زنجیره ارزش بین‌المللی، از سیاستگذاران انتظار می‌رود برای ارتقای حضور ایران در عرصه جهانی، تدبیری بیندیشند. تکیه بر سرمایه‌های خارجی می‌تواند نقش مهم و اثرگذاری در بالفعل‌کردن ظرفیت‌های اقتصادی کشور داشته‌باشد. جذب سرمایه خارجی به بهبود توسعه صنعتی، اشتغال‌زایی و ارتقای سطح رفاه عمومی منتهی می‌شود و باید از سوی سیاستگذار به‌عنوان استراتژی کلان دنبال شود.
خروج ادامه دارد؟
علیرضا کلاهی صمدی؛ رئیس کمیسیون صنعت اتاق بازرگانی ایران در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» در ارزیابی دومینوی خروج سرمایه‌گذاران خارجی از ایران اظهار کرد: بدون‌تردید تصمیم خروج شرکت‌های عربی سرمایه‌گذار در صنعت غذایی و مجموعه فروشگاه‌های زنجیره‌‌‌‌‌ای هایپراستار از ایران، از قبل گرفته‌شده و اکنون به مرحله اجرا رسیده‌است، بنابراین نمی‌توان ارتباط مستقیمی میان خروج این صاحبان سرمایه از کشور و حضور دونالد ترامپ در کاخ‌سفید در آینده نزدیک، یافت. بااین‌‌‌‌‌وجود باید تاکید کرد؛ خروج این صاحبان سرمایه از کشور، اتفاق مثبتی برای اقتصاد ایران نیست. اقتصاد ایران در سال‌های اخیر کوچک‌شده و از اهمیت و ارزش آن در دنیای رقابت جهانی کاسته شده‌است. این اقتصاد بیمار است و فرصت برای فعالیت‌های اقتصادی غیررانتی آن محدود شده‌است.
در چنین فضایی جذب بازدهی از سرمایه بدون فرصت رانت(اعم از ارز، انرژی، منابع ارزان و…) ناممکن است. به این ترتیب نرخ تشکیل سرمایه در کشور نیز منفی شده‌است. جذب سرمایه خارجی به کشور نیز نه‌‌‌‌‌تنها ممکن نیست بلکه به‌‌‌‌‌شدت چالش‌‌‌‌‌برانگیز شده‌است. کلاهی‌‌‌‌‌صمدی با اشاره به روند خروج شرکت عربستانی صافولا از ایران گفت: با توجه به حواشی که در هفته‌های اخیر منتشر‌شده، گویا این‌‌‌‌‌طور که از شرایط برمی‌آید برخلاف قانون جذب سرمایه‌گذار خارجی، اجازه خروج سود سرمایه، به این شرکت داده نشده‌است.
همچنین ارز موردنیاز این صنعت تامین نشده‌است. این شرکت خواستار سرمایه‌گذاری سود‌ریالی خود در یک مجموعه داخلی بوده که مجوز آن‌هم داده نشده‌است. موارد یادشده از رغبت حضور این سرمایه‌گذار در ایران کاسته است. درنهایت نیز این سرمایه‌گذار خارجی با ارزش‌گذاری دلاری به‌‌‌‌‌مراتب پایین‌تر از ارزش ذاتی مجموعه خود، حاضر به‌فروش سهام در صنعت غذایی کشور و ترک ایران شده‌است. البته یکی از شرکت‌های زیرمجموعه صافولا به بورس عربستان نیز ورود‌کرده و درنتیجه ترجیح دادند که فعالیت خود را در ایران متوقف کنند.
این فعال عرصه تجارت اظهار کرد: شرکت «میدل‌‌‌‌‌ایست هایپرمارکتس لیمیتد» محصول همکاری دو برند فرانسوی و اماراتی است که خواستار اجرای طرح‌های گسترده‌ای در ایران بود. بااین‌‌‌‌‌وجود مشکلات سیاسی و اقتصادی مانع توسعه سرمایه‌گذاری این مجموعه در کشور شد. در ادامه با تشدید تحریم‌ها علیه ایران و همچنین قرارگرفتن کشور در لیست سیاه اف‌‌‌‌‌ای‌‌‌‌‌تی‌‌‌‌‌اف، هزینه تعامل با ایران هر روز بیشتر از قبل، افزایش‌یافت. در عین‌‌‌‌‌حال با توجه به اقتصاد کوچک ایران، سرمایه‌گذاری در کشور ما توجیه اقتصادی کافی نخواهد داشت. کلاهی‌‌‌‌‌صمدی با اشاره به سرمایه‌گذار خارجی دیجی‌‌‌‌‌کالا گفت: پیش‌بینی می‌شود در آینده نزدیک شاهد خروج سرمایه‌گذار خارجی این شرکت از ایران باشیم. درواقع عرضه سهام دیجی‌‌‌‌‌کالا در بورس، فرصت خروج سرمایه‌گذار خارجی این شرکت را هم فراهم کرده‌است.
این فعال عرصه تولید و تجارت در پیش‌بینی آینده اقتصاد ایران، اظهار کرد: افت سرمایه‌گذاری خارجی و استمرار روند نرخ تشکیل سرمایه داخلی، موید آینده مبهم اقتصاد ایران است. در سال‌های گذشته شاهد خروج مستمر سرمایه از کشور بوده‌‌‌‌‌ایم. در این میان ناامنی‌‌‌‌‌های حاکم بر اقتصاد ازجمله کم‌توجهی به حق مالکیت، چالش‌های مختلف برای صاحبان کسب‌وکارها، کوچک‌شدن هر روزه کیک اقتصاد، تغییرات مکرر قوانین و مقررات، توسعه‌‌‌‌‌نیافتگی زیرساخت‌ها، بروز بحران انرژی و تشدید مداوم آن، صاحبان سرمایه را از حضور در ایران ناامید می‌کند.
سرمایه‌گذاری غیرسودده در ایران
فرشید فرزانگان رئیس اتاق بازرگانی ایران و امارات در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» اظهار کرد: سرمایه‌گذاران خارجی که به‌تازگی تصمیم به خروج از بازار ایران گرفته‌‌‌‌‌اند، در بسیاری از کشورهای دنیا، سرمایه‌گذاری مشترک دارند. شرکت «میدل‌‌‌‌‌ایست هایپرمارکتس لیمیتد» زیرمجموعه هلدینگ بزرگ گروه «الفطیم» است. هلدینگ الفطیم امتیاز برند اصالتا فرانسوی «کارفور» را در اختیار گرفته تا در خاورمیانه و شمال آفریقا به‌صورت محلی فروشگاه‌هایی مشابه هایپراستار تاسیس کند. این شرکت مجری برندهای مهمی مثل آیکیا در منطقه است. گروه صنعتی صافولا نیز هلدینگ بین‌المللی تولید مواد غذایی عربستان‌سعودی است.
بدون‌تردید سهم بزرگ تجارت این شرکت‌ها با کشورهای غربی و ایالات‌متحده، تاثیر بسزایی بر روند تصمیم‌گیری برای فعالیت تولیدی و تجاری مشترک با ایران دارد. وی با اشاره به ایجاد محدودیت و هشدار به شرکت‌های چینی در تجارت نفت ایران، اظهار کرد: بدون‌تردید در آینده نزدیک هرگونه تعامل تجاری با ایران، مشمول جریمه‌‌‌‌‌های سنگینی از سوی سیاستگذاران غربی خواهدشد و درنتیجه بسیاری از شرکت‌های چند ملیتی، تعامل پرسود با کشورهای غربی را به سرمایه‌گذاری در ایران، ترجیح خواهند داد. این فعال تجاری با اشاره به شرایط اقتصادی دشوار ایران اظهار کرد: شرایط اقتصادی ایران، تورم روزافزون، روند روبه‌رشد نرخ دلار و همچنین کاهش قدرت خرید مردم، از سوددهی بسیاری از کسب‌وکارها و صنایع در ایران، کاسته است.
در چنین فضایی مجموعه‌‌‌‌‌ای همچون هایپراستار با توجه به شرایط اقتصادی مردم و همچنین حجم بالای سرمایه‌گذاری این مجموعه، صرفه اقتصادی خوبی نخواهد داشت. این فعال عرصه تجارت تاکید کرد: جذب سرمایه خارجی یکی از ابزارهای اصلی توسعه‌‌‌‌‌یافتگی کشور است. در همینحال می‌توان با تکیه بر درآمدهای دلاری صادرات این مسیر را هموار کرد. با این‌‌‌‌‌وجود در حال‌حاضر صادرات و ارزآوری به‌‌‌‌‌گونه‌‌‌‌‌ای است که توسعه آن در کشور ما دشوار است و امکان جذب سرمایه خارجی هم در مقطع کنونی در کشور اندک است. در چنین شرایطی شاهد جاماندگی جدی اقتصاد ایران از رقبای منطقه در جذب منابع ارزی هستیم که یک عارضه جدی برای کشور است و هزینه‌های جدی را در آینده به اقتصاد ما تحمیل می‌کند.
منبع: دنیای اقتصاد