آمریکا در سال‌های اخیر تحریم‌های خود را علیه روسیه و ایران تشدید کرده و صادرات نفت را نشانه گرفته که پرسود ترین منبع درآمد آنها است.
این تحریم‌ها، نفتکش های «ناوگان سایه» این دو کشور را که به سختی قابل ردیابی هستند و برای انتقال غیرقانونی نفت به کار گرفته می‌شوند، هدف قرار داده است.
تحریم‌های آمریکا عرضه نفت به چین را کاهش داده که مهم‌ترین مشتری نفت ایران و روسیه است. این مسئله در هفته‌های اخیر باعث کمبود نفت در سایر نقاط جهان و افزایش قیمت آن شده است.
احتمال دارد دولت ترامپ تحریم‌های جدید و شدیدتری علیه نفت روسیه و ایران وضع کند، که می‌تواند باعث افزایش بیشتر قیمت نفت شود.
روسیه و ایران روسیه و ایران چقدر نفت صادر می‌کنند و چه کسانی آن را می خرند؟
روسیه و ایران چقدر نفت صادر می‌کنند و چه کسانی آن را می‌خرند؟:
با اینکه روسیه آمار مربوط به صادرات نفت خود را فاش نمی‌کند، آژانس بین‌المللی انرژی برآورد می‌کند که این کشور روزانه ۷/۳۳ میلیون بشکه نفت به خارج صادر می‌کند.
بر اساس داده‌های مرکز پژوهش انرژی و هوای پاک، روسیه اصلی‌ترین صادرکننده نفت به چین است و بیش از یک سوم واردات نفتی هند را نیز تأمین می کند.
آمریکا و بریتانیا در مارس ۲۰۲۲ واردات نفت روسیه را ممنوع کردند.
روسیه سالانه حدود ۱۹۰ میلیارد دلار از فروش نفت درآمد کسب می‌کند که بخشی از آن صرف تأمین هزینه های جنگی این کشور می شود.
گروه ۷، متشکل از ٧ اقتصاد بزرگ و توسعه یافته جهان، برای هر بشکه نفت خام صادراتی روسیه، سقف قیمت ۶۰ دلاری تعیین کرده است. کشورهای عضو این گروه این محدودیت را از طریق شرکت‌های کشتیرانی و بیمه‌گران کشتی که در حوزه قضایی آنها فعالیت می‌کنند، اعمال می‌کنند.
اما نیل فلمینگ از شرکت آرگوس مدیا، که در زمینه داده های انرژی و کالاهای اساسی فعالیت می‌کند، می گوید: «تعیین سقف قیمت بی اثر بوده است. در بیشتر سال گذشته، نفت روسیه، از جمله نفت اورال، در بازارهای خارجی با قیمتی بالاتر از ۶۰ دلار و گاهی بیش از ۷۵ دلار در هر بشکه فروخته شده است.»
گفته می‌شود ایران روزانه حدود ۱/۷ میلیون بشکه نفت صادر می‌کند که بین ۱/۲ تا ۱/۳ میلیون بشکه از آن به چین فرستاده می‌شود. ایران هم مانند روسیه، آمار رسمی صادرات نفت خود را منتشر نمی‌کند.
برخی گزارش‌ها نشان می دهد که ایران روزانه حدود ۴۰۰ هزار بشکه نفت به هند صادر می‌کند.
دولت آمریکا از سال ۲۰۱۲ واردات نفت ایران را ممنوع کرده و شرکت های خارجی را نیز که در خرید و فروش نفت ایران مشارکت دارند، از انجام معامله با آمریکا منع کرده است.
هدف آمریکا جلوگیری از دسترسی ایران به منابع مالی برای توسعه تسلیحات هسته‌ای، موشک‌های بالستیک و حمایت از گروه‌های مسلحی مانند حماس، حزب‌الله و حوثی‌ها است.
ترامپ در نخستین دوره ریاست‌جمهوری خود، در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰، این تحریم‌ها را تشدید کرد.
اما ایران همچنان موفق به صادرات حجم زیادی از نفت خود به چین می‌شود، چون بخش عمده ای از آن را پالایشگاه های کوچک، معروف به «قوری ها»، خریداری می کنند.
فلمینگ می گوید: «این پالایشگاه های کوچک هیچ داد و ستدی با آمریکا ندارند و در نتیجه خطر چندانی بابت نقض تحریم های آمریکا متوجه آنها نیست.»
چه تحریم‌هایی اخیرا بر نفت روسیه و ایران اعمال شده است؟:
هم روسیه و هم ایران برای دور زدن تحریم‌ها، نفت خود را با استفاده از نفتکش هایی که به «ناوگان سایه» (در مورد روسیه) و «ناوگان تاریک» (در مورد ایران) معروف هستند، منتقل می کنند.
نفتکش‌های «ناوگان سایه» در کشورهایی ثبت شده‌اند که اطلاعات مالکیت آنها را مخفی نگه می‌دارند و همین امر ردیابی و اعمال تحریم علیه مالکان آنها را برای آمریکا دشوار می‌کند.
نفتکش های «ناوگان تاریک» معمولا در دریا فرستنده‌های خود را خاموش می‌کنند تا مسیر حرکتشان مخفی بماند.
در روزهای پایانی دولت بایدن در ژانویه ۲۰۲۵، آمریکا ۱۸۳ نفتکش از ناوگان‌های نفت روسیه و ایران را تحریم کرد و دو شرکت نفتی روسی -گازپروم و سورگوت‌نفته‌گس- را در فهرست تحریم‌ها قرار داد.
آمریکا در واکنش به حمله موشکی ایران به اسرائیل، در اکتبر ۲۰۲۴ نفتکش‌های حامل نفت ایران را تحریم کرد و در دسامبر همان سال، این تحریم‌ها را شامل نفتکش‌های روسیه نیز کرد.
همایون فلکشاهی، از شرکت داده‌پرداز کپلر، می‌گوید آمریکا تاکنون ۲۳ درصد از نفتکش‌های حامل نفت ایران و حدود ۹ درصد از نفتکش‌های حامل نفت روسیه را تحریم کرده است.
او می‌گوید: «حجم واردات نفت روسیه و ایران به چین حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد کاهش یافته است. نفتکش‌هایی حامل حدود ۲۰ میلیون بشکه نفت نیز در آب‌های اطراف چین سرگردان هستند و امکان تخلیه بار خود را ندارند.»
«علت این موضوع این است که بندر شاندونگ، که مهم‌ترین پایانه واردات نفت ایران در چین است، از پذیرش نفتکش‌هایی که در فهرست تحریم‌های آمریکا قرار دارند، خودداری می‌کند.»
به گزارش رویترز پالایشگاه‌های هندی نیز گفته‌اند که واردات نفت تحریم‌شده از روسیه را متوقف خواهند کرد.
فلکشاهی می‌گوید: «اعلام خبر تحریم‌های جدید یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش قیمت نفت در ماه‌های گذشته بوده است.»
اعلام تحریم‌های نفتی علیه روسیه در ژانویه باعث شد قیمت نفت خام برنت، که معیار بین‌المللی قیمت‌گذاری نفت است، به بیش از ۸۰ دلار در هر بشکه برسد که بالاترین میزان در پنج ماه گذشته بود، اما پس از مدتی دوباره به کمتر از ۸۰ دلار در هر بشکه بازگشت.
فلکشاهی می‌گوید: «صادرکنندگان نفت روسیه و ایران برای دور زدن این تحریم‌ها به روش‌هایی مانند انتقال محموله‌های خود به نفتکش‌های دیگر متوسل خواهند شد. آنها تحت تاثیر دائمی تعرفه‌های آمریکا قرار نمی‌گیرند، مگر اینکه تحریم‌های جدیدتری اعمال شود.»
آیا می‌توان انتظار تحریم‌های سخت‌تری را در آینده داشت؟:
دکتر بورجو اوزچلیک، از اندیشکده موسسه خدمات متحد سلطنتی، معتقد است که ترامپ احتمالا بار دیگر تحریم‌های شدیدی را علیه صنعت نفت ایران اعمال خواهد کرد، همان‌گونه که در نخستین دوره ریاست‌جمهوری خود از سیاست «فشار حداکثری» استفاده کرد.
او می‌گوید قاچاق نفت «نه‌تنها منبع درآمدی برای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی محسوب می‌شود، بلکه به تامین مالی گروه‌های نیابتی و هم‌پیمان‌های تروریستی نیز کمک می‌کند.»
دولت بایدن «بانک تجارت و سرمایه‌گذاری یمن و کویت» را به ظن انتقال پول به حزب‌الله و گروه‌های دیگر تحت تحریم قرار داد. اوزچلیک می‌گوید که دولت ترامپ ممکن است تحریم بانک‌های عراقی را در نظر بگیرد که وظایف مشابهی را برای ایران انجام می‌دهند.
در دوره ریاست‌جمهوری ترامپ، تحریم‌های اعمال‌شده در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ باعث شد که صادرات نفت ایران به تنها ۵۰۰ هزار بشکه در روز کاهش یابد.
ترامپ احتمالا تحریم‌های روسیه را نیز تشدید خواهد کرد تا از درآمدهای نفتی این کشور بکاهد.
تام کیتینگ از اندیشکده موسسه خدمات متحد سلطنتی می‌گوید: «می‌توان انتظار اقدامات غافلگیرکننده و پرهیاهو را داشت.»
«انتظار داریم ترامپ به کشورها بگوید: اگر همچنان از روسیه نفت بخرید، با تعرفه‌های تجاری آمریکا روبرو خواهید شد. او ممکن است آنها را به خرید نفت از سایر کشورها، از جمله خود آمریکا، ترغیب کند.»
کاهش عرضه نفت از سوی روسیه و ایران می‌تواند در بازار جهانی کمبود ایجاد کند و در سال ۲۰۲۵ باعث افزایش بیشتر قیمت‌ها شود.
کیت دوریان، عضو اندیشکده موسسه انرژی، می‌گوید: «عربستان سعودی به تنهایی حدود سه میلیون بشکه در روز ظرفیت مازاد دارد که می‌تواند وارد بازار شود، و در سطح جهانی این رقم به شش میلیون بشکه در روز می‌رسد.»
اما او معتقد است که ترامپ با چالش متقاعد کردن تولیدکنندگان جهانی برای عرضه نفت بیشتر به بازار تنها با هدف کاهش قیمت، مواجه خواهد بود.
او می‌گوید: «قیمت بالای نفت برای تولیدکنندگان ضروری است، زیرا انگیزه سرمایه‌گذاری در پروژه‌های جدید را فراهم می‌کند.»
منبع: بی بی سی فارسی
نگارش: جرمی هاول