«حملات نظامی به شهرها، بیشترین «ویرانی» را برای ساختمان‌های مسکونی رقم می‌زند و «بیشترین خسارت اقتصادی و به تبع آن، هزینه بازسازی» را نیز متوجه زیرساخت‌های شهری می‌کند. نتایج بررسی‌های اقتصادی نهادهای جهانی درباره ویرانی‌های غزه و اوکراین نشان می‌دهد، احیای کامل شهرهای جنگ‌زده بودجه‌هایی به مراتب فراتر از «ظرفیت قابل دسترس» نیاز دارد. حدود یک‌سوم هزینه بازسازی غزه فقط برای بخش مسکن است و این فرآیند بیش از ۲۰سال به طول خواهد انجامید. در اوکراین نیز ۷۰درصد ساختمان‌ها و خدمات شهری کاملا از بین رفته است.»

دنیای اقتصاد: پس از گذشت 17 ماه از جنگ غزه و تخریب بخش زیادی از این شهر، این سوال مهم مطرح می‌شود که آیا شهرها پس از حملات نظامی قابل احیا هستند؟ جنگ پدیده‌‌ای ویرانگر و وحشتناک است که خسارات و آسیب‌‌های گسترده‌‌ای به همراه دارد؛ از صدمات روحی و جانی گرفته تا تخریب زیرساخت‌‌ها و نابودی مناطق مسکونی؛ بررسی‌‌های انجام گرفته نشان می‌دهد نزدیک به 21 سال زمان برای بازسازی غزه لازم است. هزینه‌‌های بازسازی پس از جنگ در مناطقی مانند غزه و اوکراین بسیار سنگین بوده و می‌تواند بخش زیادی از درآمدهای این مناطق را ببلعد.

بر اساس گزارشی از خبرگزاری رویترز، ارزیابی مشترک سازمان ملل متحد، اتحادیه اروپا و بانک جهانی نشان می‌دهد که برای بازسازی غزه پس از ۱۵ ماه درگیری بین رژیم صهیونیستی و حماس که حالا 17 ماه از آغاز آن می‌‌گذرد، به بیش از ۵۰ میلیارد دلار بودجه نیاز است. این در حالی است که تولید ناخالص داخلی در نوار غزه به دلیل جنگ و تخریب‌‌های ناشی از آن، طی دو سال گذشته بیش از ۸۲‌درصد کاهش یافته است. مبلغ موردنیاز برای بازسازی این منطقه، معادل حدود ۹۸ برابر تولید ناخالص داخلی فعلی غزه است.

گزارش «ارزیابی موقت خسارت و نیازهای فوری» این سه نهاد به ویرانی «غزه» و «اوکراین» از لنز اقتصادی نشان می‌دهد که برای بازسازی و احیای غزه در طول ۱۰سال آینده، به 53.2میلیارد دلار بودجه نیاز است. از این مبلغ، ۲۰ میلیارد دلار باید در سه سال نخست تامین شود. حمله نظامی اسرائیل به غزه در پاسخ به عملیات حماس در ۷اکتبر ۲۰۲۳ آغاز شد. بنا بر آمار اسرائیل، در این عملیات ۱۲۰۰نفر کشته و بیش از ۲۵۰ نفر گروگان گرفته شدند. بر اساس گزارش مقامات بهداشتی غزه، عملیات اسرائیل تاکنون بیش از ۴۸هزار کشته برجای گذاشته و این منطقه را به ویرانه‌‌ای تبدیل کرده است.

عمق «شهرکشی» در غزه

بازسازی غزه، از جمله پاکسازی مهمات منفجر نشده و میلیون‌‌ها تن آوار، سال‌ها به طول خواهد انجامید. گزارش منتشرشده، که در میان آتش‌‌بس شکننده آغازشده در ماه گذشته ارائه شده است، هشدار می‌دهد که شرایط برای آغاز روند بازیابی و بازسازی در مقیاس گسترده هنوز فراهم نیست، زیرا همچنان ابهاماتی درباره نحوه اداره این منطقه پس از جنگ و تدابیر امنیتی آینده وجود دارد. سرعت، مقیاس و دامنه بازسازی تحت‌تاثیر این شرایط قرار خواهد گرفت. گزارش «ارزیابی موقت خسارت و نیازهای فوری» اعلام کرد که بیش از ۲۹۲هزار خانه تخریب شده‌‌اند یا آسیب دیده‌‌اند و 95‌درصد از بیمارستان‌‌ها غیرقابل استفاده هستند، در حالی که اندازه اقتصاد محلی با کاهش ۸۳ درصدی مواجه شده است.

بیش از نیمی از هزینه تخمینی بازسازی، یعنی 29.9میلیارد دلار، برای تعمیر خسارت‌‌های وارده به ساختمان‌‌ها و زیرساخت‌‌ها، از جمله واحدهای مسکونی (که نیازمند 15.2 میلیارد دلار بودجه است) اختصاص خواهد یافت. همچنین، 19.1 میلیارد دلار دیگر برای جبران خسارات اجتماعی و اقتصادی، از جمله در بخش‌‌های بهداشت، آموزش، تجارت و صنعت که در جریان درگیری‌‌ها آسیب دیده‌‌اند، موردنیاز است. در همین حال، دونالد ترامپ، رئیس‌‌جمهور ایالات متحده، مدعی شده است که غزه می‌تواند با اسکان دائمی فلسطینی‌‌ها در مکان‌‌های دیگر، تحت مالکیت ایالات متحده به منطقه ساحلی تفریحی «ریویرای خاورمیانه» تبدیل شود. البته این طرح با واکنش به شدت منفی فلسطینی‌‌ها و سایر کشورها مواجه شد.

براساس ارزیابی دیگری از سازمان ملل متحد که ماه گذشته منتشر شده بود، پاکسازی بیش از ۵۰ میلیون تن آوار ناشی از بمباران‌‌های اسرائیل، می‌تواند ۲۱ سال به‌طول انجامد و هزینه‌‌ای بالغ بر 1.2 میلیارد دلار در بر داشته باشد. این آوارها احتمالا حاوی آزبست و بقایای انسانی هستند. برخی از اردوگاه‌‌های پناهندگان که در طول جنگ مورد حمله قرار گرفته‌‌اند، با آزبست ساخته شده‌‌اند. وزارت بهداشت فلسطین تخمین زده است که حدود ۱۰هزار جسد زیر آوارها مدفون شده‌‌ باشند. بر اساس اعلام یک مقام برنامه توسعه سازمان ملل متحد، درگیری‌‌های اخیر، توسعه غزه را ۶۹ سال به عقب رانده است.

طبق گزارش سازمان ملل متحد، بازسازی خانه‌‌های ویران‌‌شده غزه حداقل تا سال ۲۰۴۰ طول خواهد کشید و حتی ممکن است دهه‌‌ها به طول بینجامد. بر اساس داده‌‌های ماه دسامبر سازمان ملل متحد حدود دو‌‌ سوم از ساختمان‌‌های پیش از جنگ غزه، یعنی بیش از ۱۷۰هزار ساختمان، آسیب دیده یا به طور کامل تخریب شده‌‌اند. این میزان معادل حدود 69‌درصد از کل ساختمان‌‌های نوار غزه است. طبق برآورد سازمان ملل، در این شمارش، مجموعا 245‌هزار و 123 واحد مسکونی گنجانده شده است. بر اساس گزارش دفتر بشردوستانه سازمان ملل، در حال حاضر، بیش از 1.8 میلیون نفر در غزه به پناهگاه‌‌های اضطراری نیاز دارند.

بر اساس گزارشی از سازمان ملل و بانک جهانی برآورد خسارت به زیرساخت‌‌ها تا پایان ژانویه ۲۰۲۴ در مجموع 18.5 میلیارد دلار بوده است. این خسارات شامل ساختمان‌‌های مسکونی، تجاری، صنعتی و خدمات اساسی مانند آموزش، بهداشت و انرژی است. گزارش به‌‌روزرسانی‌‌شده دفتر بشردوستانه سازمان ملل در ژانویه نشان می‌دهد که کمتر از یک‌‌چهارم منابع آب پیش از جنگ همچنان در دسترس است، در حالی که حداقل 68‌درصد از شبکه جاده‌‌ها آسیب دیده است.

بیش از نیمی از اراضی کشاورزی غزه، که برای تامین غذای مردم این منطقه ضروری است، در جریان درگیری‌‌ها تخریب شده است. تصاویر ماهواره‌‌ای تجزیه‌‌وتحلیل‌‌شده توسط سازمان ملل نشان‌‌دهنده افزایش تخریب باغ‌‌ها، مزارع و محصولات کشاورزی در این منطقه است. در نتیجه ۱۵ ماه بمباران اسرائیل، بحران گرسنگی و فقر در غزه به ‌‌شدت گسترش یافته است. سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد سال گذشته اعلام کرد که بیش از 95‌درصد از ۱۵هزار رأس گاو در غزه از بین رفته‌‌اند و تقریبا نیمی از گوسفندان نیز تلف شده‌‌اند.

بر اساس داده‌‌های فلسطینی، درگیری‌‌ها منجر به تخریب بیش از ۲۰۰ تاسیسات دولتی، ۱۳۶ مدرسه و دانشگاه، ۸۲۳ مسجد و سه کلیسا شده است. بسیاری از بیمارستان‌‌ها نیز آسیب دیده‌‌اند و طبق گزارش دفتر بشردوستانه سازمان ملل، تا ژانویه تنها ۱۷ واحد از ۳۶بیمارستان به ‌‌طور جزئی قابل استفاده بوده‌‌اند.

آزمایشگاه بحران عفو بین‌الملل میزان ویرانی در مرز شرقی غزه را برجسته کرده است. تا مه ۲۰۲۴، بیش از 90‌درصد از ساختمان‌‌های منطقه شرقی، شامل بیش از ۳‌هزار و 500 سازه، یا تخریب شده‌‌اند یا به‌‌شدت آسیب دیده‌‌اند.

هزینه بازسازی اوکراین چقدر است؟

در سال‌های اخیر، جنگ در اوکراین هم خسارات و آسیب‌‌های گسترده‌‌ای به همراه داشته است. این جنگ همچنان ادامه دارد، تلاش‌‌ها برای پایان دادن به آن تاکنون بی‌‌نتیجه مانده است.

بر اساس گزارش مشترک بانک جهانی، سازمان ملل متحد، کمیسیون اتحادیه اروپا و دولت اوکراین، هزینه بازسازی اقتصاد اوکراین پس از حمله روسیه به ۵۲۴میلیارد دلار رسیده است. این رقم تقریبا سه برابر تولید اقتصادی پیش‌بینی شده اوکراین در سال ۲۰۲۴ است. مطالعه جدید این نهادها، داده‌‌های مربوط به حملات روسیه از سه سال گذشته تا ۳۱ دسامبر را شامل می‌شود و نشان می‌دهد که خسارات وارده به زیرساخت‌‌های انرژی اوکراین ۷۰‌درصد افزایش یافته است. به عبارت دیگر، هزینه بازسازی اوکراین تقریبا معادل سه برابر تولید ناخالص داخلی پیش‌بینی شده این کشور در سال ۲۰۲۴ است.

بر اساس این مطالعه، هزینه‌‌های بازسازی اوکراین نسبت به برآورد قبلی که یک سال پیش منتشر شد، بیش از 7‌درصد افزایش یافته و از 486 میلیارد دلار به 524میلیارد دلار رسیده است. این افزایش خسارت، به‌ویژه در بخش‌‌های مسکن، حمل‌ونقل، انرژی، تجارت و آموزش کاملا مشهود است. این مطالعه، خسارات مستقیم فیزیکی وارد شده به ساختمان‌‌ها و زیرساخت‌‌ها، تاثیرات آن بر زندگی و معیشت مردم و هزینه‌‌های مربوط به «بازسازی بهتر» را مورد ارزیابی قرار داده است.

بر اساس گزارشی از رویترز، در سال گذشته، نیازهای بازسازی اوکراین به دلیل حملات مداوم روسیه افزایش یافته است. دنیس شمیهال، نخست‌‌وزیر اوکراین، در بیانیه‌‌ای اعلام کرد که دولت اوکراین با دریافت حمایت‌‌های متعدد، 7.37 میلیارد دلار برای رفع نیازهای اولویت‌‌دار خود در سال ۲۰۲۵ اختصاص داده است، اما همچنان با کمبود مالی نزدیک به ۱۰ میلیارد دلار مواجه است. آخرین ارزیابی‌‌ها نشان می‌دهد که خسارات مستقیم ناشی از حملات روسیه در اوکراین از ۱۵۲میلیارد دلار در فوریه ۲۰۲۴ به ۱۷۶ میلیارد دلار افزایش یافته است. حدود ۱۳‌درصد از کل بخش مسکن اوکراین آسیب دیده یا تخریب شده و بیش از 2.5میلیون خانوار را تحت‌تاثیر قرار داده است.

این ارزیابی افزایش ۷۰ درصدی دارایی‌‌های آسیب‌‌دیده در بخش انرژی را نسبت به سال گذشته نشان می‌دهد. بخش مسکن حدود ۸۴ میلیارد دلار از کل نیازهای بلندمدت را به خود اختصاص داده و پس از آن حمل‌ونقل با تقریبا ۷۸ میلیارد دلار، انرژی و معدن با حدود ۶۸ میلیارد دلار، تجارت و صنعت با بیش از ۶۴ میلیارد دلار و کشاورزی با بیش از ۵۵ میلیارد دلار قرار دارند. هزینه پاکسازی آوار به تنهایی حدود ۱۳ میلیارد دلار تخمین زده شده است. این ارزیابی ، نیاز به منابع مالی در هشت بخش را که قبلا توسط اوکراین با حمایت شرکا و بخش خصوصی تامین شده، شامل نمی‌شود. این مبلغ شامل حدود 1.2میلیارد دلار بودجه دولتی و کمک‌‌های اهداکنندگان برای رفع نیازهای مسکن و بیش از ۲۰۰۰کیلومتر تعمیرات اضطراری جاده‌‌هاست.

منبع: دنیای اقتصاد