سوریه، منطقه ای در جغرافیای سیاسی با مرزهای مشخص و ملت و دولت که کشور خوانده میشود. اما شاید بتوان آنچه را که اکنون درسوریه رخداد نموده آینه ای تمام نما از جنگی جهانی در منطقه جغرافیایی به مراتب کوچک تر و محدودتر دانست. تاکنون هرآنچه احتمال میرفت در صحنه سیاست داخلی و خارجی یک کشور به وقوع بپیوندد درسوریه واقع گردیده. درصحنه جنگ نظامی هم تغییر و تحولات در لحظه رخ مینماید و این همه ابعاد بحران در سوریه را گسترده و زوایای پیدا و پنهان بسیاری را در این منطقه حادث نموده که شاید تحلیل زوایای گوناگون و بعضا ناهمگون روی داده در سوریه را از سهولت به درآورده است. استفاده از بمب های شیمیایی در روزهای اخیر سوریه را درصدر اخبار جهان قرارداده است. ازاین جهت آنچه درسوریه رخ داده ازجهاتی قابل تأمل است.*آنچه در سوریه رخ میدهد به تقابل بشار اسد و نیروهای شورشی محدود نمی شود. نزاع در سوریه حالتی دوگانه به خود گرفته است. در نگاهی بحران از داخل مرزهای سوریه به خارج مرزها سرایت و تقابل فیزیکی بس شدیدی را میان دول و جریان های مختلف سیاسی و عقیدتی ایجاد کرده است و گویی روز به روز نزاع فیزیکی در خارج از مرزهای سوریه گسترده میشود. اما در دیگر نگاه منازعه داخلی در سوریه ارمغان نزاع میان قدرت ها و جریان های عقیدتی در خارج از مرزهای سوریه میباشد. تحلیل این هر دو نگاه به بحران سوریه بسیار دشواراست. چرا که بواقع نمیتوان دریافت کدام یک از دو نگاه بر دیگری سیطره و عاملی برای دیگری میباشد. نقش رژیم کنونی ایران و روسیه درحمایت از دولت دیکتاتور بشار اسد و از سویی دیگر نقش عربستان و قطر در حمایت و تجهیز نیروهای تروریست مخالف بشار اسد و در این بین نقش پیچیده دولت ترکیه در حمایت از شورشیان سوری و البته نقش دوگانه اش در رابطه با کرده های مخالف اسد از اهمیت ویژه ای برخورداراست.
**رژیم کنونی ایران بارها و بارها سوریه را خط قرمز خود اعلام کرده است، حتی کار بدانجا انجامیده است که ازشخصیت های امنیتی رژیم ایران حفظ سوریه را ازحفظ خوزستان ایران مهمتر شمرده است. بنابراین دست اظهارات بی شک رژیم کنونی ایران درحمایت همه جانبه از دولت دیکتاتور بشار اسد به گونه ای همه جانبه فعال عمل کرده است. البته دراین موضع روسیه وچین نیز با رژیم ایران هم داستان هستند. اما آن سوی میدان هم وضعیت بر همین منوال میباشد. پادشاهی عربستان و قطر هم به جهات مالی، نظامی جریان های سلفی تکفیری را به عنوان جهاد درسوریه مورد حمایت گسترده قرارمیدهند. اینکه رژیم ایران، ترکیه، عربستان و دیگر دول چه منافعی در برافروختن آتش جنگ درسوریه دارند محل بحث نمیباشد، آنچه محل بحث است اینکه اشعه های کینه و نفاق در سوریه روز به روز درحال وسعت و عالمگیرشدن است.
نزاع بر سر منافع به نزاع عقیدتی میان شیعیان و سلفی ها مبدل شده است. بحران سوریه بهانه ای برای زورآزمایی حزب الله لبنان و شیعیان عراقی از یک سو و نیروهای سلفی و نزدیک به القاعده تحت عنوان جبهه النصره در سوی دیگر مبدل گشته است.
اما آنچه بحث سوریه را به بحثی بسیار جدی تغییر داد استفاده بمب ها و گازهای شیمیایی در حومه شهر تاریخ ساز دمشق است. آنچه که تا کنون از قبل این عمل وقیحانه مترتب شده و امکان میرود مترتب شود عبارتند از:
*اخلاق توانسته است در سیاست نقش آفرینی کند. تاکنون اجماع جهانی از سوی سیاست مداران و رسانه های خبری و مجامع بین المللی حقوق بشری و پزشکی همچون پزشکان بدون مرز عمل مزبور را شدیدا محکوم نموده اند. حتی طرفین خارجی درگیر در نزاع سوریه همچون ایران، ترکیه، امریکا، روسیه و دیگر دولت ها که در برافروختن نزاع سوریه نقش داشته و بر محوریت منافع خود عمل میکرده اند تحت تأثیر افکار عمومی به تقبیح و محکوم نمودن استفاده از گاز شیمیایی در حومه دمشق پرداخته اند.
**همانگونه که بسیاری از کنوانسیون های بین المللی و فرهنگ ها و قواعد نوشته و نانوشته صلح جویانه در بستر وقوع جنگ های خانمان سوز و در طی اعمال وحشیانه به قاعده مبدل گشت و از ورای آنها صلحی پدیدار گشت شاید این بارهم محکومیت بکار بردن گازهای شیمیایی موجبات بیداری وجدان جهانی را درپی داشته و دولت مردان و منفعت طلبان نزاع کنونی را اجبار به صلح و متعاقب آن قواعدی جدید در تقبیح نسل کشی پدید آورد.
***البته محکومیت استفاده از گازهای شیمیایی میتواند پیامدهای مخرب و معکوسی هم در برداشته باشد و این پیامدهای مخرب میتواند ناشی از همان علل منفعت طلبی دولت ها و جریان های خارجی منازعه در سوریه باشند. تاکنون آنچه مجهول مانده این است که کدام طرف درگیر از این گازهای شیمیایی در جهت مقابله با طرف دیگر استفاده نموده است. تاکنون دولت بشار اسد اجازه بازرسی از محل وقوع جرم را برای تیم بازرسان سازمان ملل متحد صادر نموده است. اما گویی همزمان با محکومیت و آغاز بازرسی برای روشن شدن ابعاد قضیه اردوکشی طرفین خارجی تخاصم در سوریه آغاز و دول منفعت طلب قصد براین دارند به هر ترتیب که شده مسئله واقع شده را به نفع خود مصادره به مطلوب کرده و از آن به عنوان اهرم فشاری در برابر طرف مقابل استفاده نمایند.
در این خصوص نزاع میان امریکا و روسیه بسیار شاهدی ارزنده است.
جان هیگل وزیر دفاع امریکا از آمادگی امریکا در صورت محرز شدن استفاده اسد از گازهای شیمیایی خبر داده و عنوان داشته:
« نیروی دریایی این کشور در آب های نزدیک تر به سوریه مستقر می شود تا در صورت دستور باراک اوباما برای اقدام نظامی علیه سوریه، آمادگی داشته باشد . . . پس از انتشار گزارش‌های مربوط به استفاده دولت سوریه از سلاح شیمیایی علیه غیرنظامیان، رییس جمهور آمریکا از پنتاگون، وزارت دفاع، خواسته است گزینه های متفاوت نظامی را در نظر داشته باشد»
اما پیش از این روسیه که از متحدان اصلی بشار اسد و از صحنه گردانان اصلی بحران سوریه است شورشیان مخالف دیکتاتور سوریه را مسئول جرایم اخیر دانسته و وزارت امور خارجه اش اعلام داشته بود:
« شواهدی وجود دارد که نشان میدهد شورشیان مخالف دولت سوریه مسئول حمله شیمیایی روز چهارشنبه بیست ویک اوت (سی مرداد) در حومه دمشق، پایتخت بوده‌اند . . . یک راکت حامل مواد شیمیایی از یکی از مناطق تحت کنترل شورشیان پرتاب شده و شورشیان حتی قبل از انجام حمله، جزییات مربوط به مسئول دانستن دولت سوریه را در این حمله در اینترنت گذاشته بودند»
گویا هنوز عامل استفاده از گازهای شیمیایی در حومه دمشق مشخص نشده طرفین درگیر پشت پرده به روی پرده آمده و علنا برای یکدیگر رجزخوانی میکنند. دراین میان رژیم ایران هم باری دیگر سکوت را شکست تا از غافله عقب نماند. در پی اظهارات وزیر دفاع امریکا، یک مقام نظامی رژیم ایران عنوان داشت:
« آمریکا محدوده خط قرمز جبهه سوریه را می‌داند و هرگونه عبور از خط قرمز سوریه پیامدهای شدید برای کاخ سفید در پی خواهد داشت»
گویی دولت های متخاصم را قصد بر این است که بر محوریت قدرت و با مبنا قرار دادن منافع خود حقوق انسان ها را نادیده گرفته و همواره انسانها را قربانی منافع خود نمایند. بی شک اگر دیدگاه اخلاق محور در بحران استفاده از گازهای شیمیایی در سوریه غالب نیاید دیدگاه منفعت محور دولت ها آتش جنگ را شعله ور تر و نسل کشی را فراتر از آنچه تاکنون بوده است خواهد برد.