در وضعیت سنجی شماه قبل(393 ) به بررسی اهمیت نفت و گاز خزر با توجه به میزان ذخایر ایران و نیز کشفیات در این منطقه و سهم همسایگان ایران در خزر و چرایی میزان بهره برداری اندک ایران در خزر و بررسی مشکلات بهره برداری از نفت و گاز خزر برای ایران پرداختم.

در این شماره وضعیت سنجی( 394 )به ذخایر و میادین گازی و نفتی سردار جنگل و اظهارات مقامات نفتی ایران در مورد محل این میدان نفتی و گازی و علل عدم بهره برداری در دولتهای دوازدهم و سیزدهم از این میدان همچنین معرفی شرکت نفت خزر(KEPCO) و مدیر عامل آن و ماموریت وی و نیز معرفی سکوی نیمه شناور امیرکبیر- البرز ایران خواهم پرداخت.

❋میادین کشف شده نفت و گاز ایران در خزر

کشف میدان گازی سردار جنگل در رودسر

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت نفت(MOP) مهندس رستم قاسمی “وزیر” نفت وقت دوران احمدی نژاد در اواسط آذر ماه 1380 ازکشف میدان جدید گازی در آب‌های دریای خزر خبر داد.در19 دی 1390، مهندس رستم قاسمی با حضور در رودسر در استان گیلان، کلنگ آغاز عملیات ساخت پایگاه پشتیبانی میدان سردار جنگل در دریای خزر را به زمین زد.این میدان گازی در انتهای بخش مرزی و در عمق 700 متری آب‌های دریای خزر قرار دارد و یک میدان مستقل گازی به حساب می‌آید.برآورد می شود این مخزن گازی حدود 50 تریلیون فوت مکعب یعنی بیش از 10 برابر میدان شاه دنیز ذخیره گازی داشته باشد. قاسمی در مراسم کلنگ زنی پایگاه پشتیبانی و صنعتی میدان گازی سردار جنگل گفت: ویژگی دیگر میدان تازه کشف شده سردار جنگل، دستیابی متخصصان کشور به دانش و فناوری حفاری در آب های عمیق است؛ آن هم در شرایطی که کشورهای معدودی به این امکان دسترسی دارند. با کشف این میدان، امیدواری برای کشف منابع نفت و گاز در بلوک های هشت گانه دریای خزر و توانایی استخراج نفت و گاز از آن افزایش یافته است. قاسمی با اشاره به وجود 17 درصد ذخایر گازی و 12 درصد ذخایر نفتی جهان در ایران گفت: دنیا امروز به دنبال تامین انرژی از منابع متعدد است و ایران با داشتن چنین ذخایری می تواند منبع مناسبی برای تامین این نیاز باشد.میدان گازی سردار جنگل در دریای خزر و انتهای بخش مرزی ایران قرار دارد، که در استان گیلان واقع شده‌است. این میدان، ۲۴ کیلومتر طول و ۱۶ کیلومتر عرض دارد و از لایه‌های مختلفی تشکیل شده‌است.

رستم قاسمی در نامه‌ای به احمد قلعه بانی معاون وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران ضمن تقدیر و تشکر از کلیه دست‌اندرکاران شرکت نفت‌خزر، میدان کشف‌شده گازی در دریای خزر را به نام «سردار جنگل میرزا کوچک خان» نام‌‌گذاری کرد.

شهرستان رودسر در ۱۸۸ کیلومتری میدان گازی سردارجنگل قرار دارد و در دی ماه سال ۱۳۹۰ ساخت سایت پشتیبانی این میدان آغاز شده‌است.برای احداث این مجموعه پشتیبانی نفت و گاز، زمینی به مساحت ۳۰۰ هکتار در منطقه ساحلی رودسر در منتهی الیه شرق گیلان در نظر گرفته شده‌است.در این پایگاه، تاسیسات فرآورشی جانبی، انبارها، نیروگاه‌ها، واحدهای ذخیره مواد شیمیایی و تاسیسات اطفای حریق این میدان، در حال ساخت می‌باشد.

❋کشف لایه نفتی در مخزن سردار جنگل 10 سال بعد از کشف مخرن گاز سردار جنگل

در ۹ دی ۱۳۹۱سامانه خبری سازمان بنادر و دریانوردی نوشت در سال ۱۳۹۰ بعد از گذشت ۱۰ سال از کشف این میدان گازی، در دریای خزر، در پی مطالعات اکتشافی بر روی سکوی نیمه شناور امیرکبیر، یک لایه نفتی، در عمق ۷۲۸ متری در این مخزن هیدروکربوری کشف شد. این لایه نفتی، در میدان گازی سردار جنگل، دارای ذخیره نفت درجای ۲ میلیارد بشکه‌است، که با توجه به ضریب برداشت ۲۵ درصدی آن، مقدار نفت قابل استحصال این مخزن، در حدود ۵۰۰ میلیون بشکه نفت است. انجام مطالعات ساخت این میدان گازی، از سال ۱۳۸۰ آغاز و در نتیجه آن ۴۶ ساختار کوچک و بزرگ در دریای خزر شناسایی شد. ساختارهای شناسایی شده در اعماق ۵۰۰ تا ۸۰۰ متری، نیازمند حفاری‌های اکتشافی بود. پروژه‌های ساخت سکوی نیمه شناور امیرکبیر، شناورهای ۱۶ هزار اسب بخار و کاسپین‌های ۱، ۲ و ۳ مقدمه انجام این حفاری‌های اکتشافی بود. سکوی نیمه شناور امیر کبیر با وزن ۱۴۷۰۰ تن، سنگین ترین سازه دریایی کشور شناورهای ۱۶ هزار اسب بخار و کاسپین‌های ۱، ۲ و ۳ مقدمه انجام این حفاری‌های اکتشافی بود. در ۹ دی ۱۳۹۱سامانه خبری سازمان بنادر و دریانوردی نوشت

در9 دی ۱۳۹۱سامانه خبری سازمان بنادر و دریانوردی نیز تاکید کرد : برخی رسانه های خارجی اخیرا مدعی شده اند که این میدان در آب های مشترک ایران و آذربایجان واقع شده است و ایران باید سهم این کشور را در برداشت منابع نفتی و گازی پرداخت کند. این موضوع در شرایطی مطرح شده است که سال ۸۰ برای اولین بار این میدان کشف شد و یک دهه بعد نیز کشف گاز از آن انجام گرفت و بارها اعلام شد که این میدان در آب های تحت تملک جمهوری اسلامی ایران قرار دارد، در این مدت هیچگاه ادعایی از سوی کشورهای عضو کنوانسیون دریای خزر مطرح نشده است اما به تازگی برخی رسانه ها به آن دامن زده اند. این در شرایطی است که منابع مطلع در وزارت نفت اعلام کرده اند، چنین ادعایی از سوی آذربایجان مطرح نشده است و این موضوع که در رسانه ها به آن پرداخته شده کذب محض است.وزارت نفت اعلام کرده است که میدان کشف شده سردار جنگل در آبهای عمیق ایران قرار دارد و ادعای برخی از کشورهای خارجی و البته برخی از رسانه های داخلی مبنی بر مشترک بودن میدان سردار جنگل کذب است. بر این اساس از ابتدای کشف آن تا حفاری حلقه های بعدی به هیچ عنوان وارد آبهای مرزی نشده است. گفته می شود که مسئولان آذربایجان سال گذشته قبل از آنکه خبر اکتشاف این میدان اعلام شود مدعی بودند که ایران در آبهای مشترک با این کشور کار حفاری را انجام می دهد اما پس از انجام مذاکره، متقاعد شدند که میدان کشف شده متعلق به جمهوری اسلامی ایران است و حتی به مسئولان صنعت نفت کشور نیز نیز تبریک گفته اند. هم اکنون ایران مشغول ساخت پالایشگاه گازی در منطقه رودسر برای پالایش گاز این میدان است. در تاریخ ۲۰ آذرماه سال ۹۰ برای اولین بار خبر کشف میدان گازی با حجم ذخایر ۵۰تریلیون فوت مکعب گاز اعلام شد و پس از آن مشخص شد که این میدان دارای حجم ۸ تا ۱۰ میلیارد بشکه نفت درجا است.

نگارنده توجه خوانندگان را به اظهارات مدیران نفتی وقت در خبر ذیل در مورد احتمال میزان ذخایر نفت و گاز در خزر و نیز عدم اشتراک آنها با حوضه نفتی اذربایجان جلب می کند.

به گزارش خبرنگار مهردر 23 اذر 90، یعنی دو سال قبل از برآورد اداره اطلاعات انرژی امریکا در سال 1392 نوشت :با گذشت یک دهه از آغاز ساخت فعالیت های اکتشافی ایران و ساخت سکوی نیمه شناور امیرکبیر، ایران در آبهای عمیق دریای خزر یک مخزن با ذخیره 50 تریلیون فوت مکعبی گاز طبیعی کشف کرد.

بر اساس اعلام مسئولان شرکت ملی نفت ایران میدان تازه اکتشاف شده گاز طبیعی در آب‌های حاکمیتی ایران در دریای خزر قرار گرفته است و با هیچیک از کشورهای همسایه مشترک نیست.

شرکت ملی نفت ایران برای کشف این ذخیره جدید هیدروکربوری تاکنون هفت حلقه چاه اکتشافی در آبهای عمیق دریای خزر حفاری کرده است که در نهایت هشتمین چاه اکتشافی در این حوزه دریایی به کشف یک میدان عظیم گازی ختم شده است.از سوی دیگر با دستور رستم قاسمی وزیر نفت دوران احمدی نژاد به منظور بررسی بیشتر و تکمیل مطالعات اکتشافی میدان تازه اکتشاف شده گاز طبیعی قرار است با تکمیل چاه اکتشافی یک حلقه چاه توصیفی در این میدان گازی کشف شود.در حال حاضر میزان ذخایر گاز طبیعی کشف شده در بلوک 6 اکتشافی در دریای خزر به طور کامل نهایی نشده است اما مطالعات اولیه نشان می دهد که این میدان گاز طبیعی علاوه بر ذخایر گاز و میعانات گازی دارای ذخایر قابل توجه نفت خام است.در این بلوک اکتشافی حدود 8 تا 10 میلیارد بشکه ذخایر نفت خام وجود دارد که با توجه به ادامه فعالیت های اکتشافی در مورد حجم دقیق ذخایر نفت این بلوک در شرایط فعلی نمی توان اظهار نظر کارشناسی شده‌ای انجام داد.

آقای علی اصولی مدیر وقت شرکت خزردرباره کشف ذخایر نفت خام در بلوک 6 اکتشافی ایران در دریاچه خزر به مهر گفت: در حال حاضر( آذر1390 ) نمی‌توان در خصوص میزان دقیق حجم ذخایر هیدروکربوری و نفت خام این بلوک اکتشافی اظهار نظر کرد.

این مقام مسئول با یادآوری اینکه در سال‌های گذشته لرزه نگاری‌های دو بعدی و سه بعدی گسترده ای در محدوده آب های حاکمیتی ایران در دریاچه خزر انجام شده است اظهار داشت: با حفاری چاه‌های جدید در این بلوک اکتشافی در آینده حجم دقیق ذخایر گاز طبیعی و نفت خام آن اعلام خواهد شد.

وی همچنین درباره احتمال مشترک بودن بلوک اکتشافی ایران در دریاچه خزر، توضیح داد: مخزن گازی کشف شده به هیچ‌وجه با جمهوری آذربایجان مشترک نیست.

❋اهتمام و یا سهل انگاری دولتهای دوازدهم ( روحانی ) و دولت سیزدهم ( رئیسی این جنایتکار تاریخی ) در مورد سرمایه گذاری جهت بهره برداری از میدان گازی و نفتی سردار جنگل

خبرگزاری فارس ( نزدیک به سپاه پاسداران ) در تاریخ 19 اسفند 1400 درگزارشی تحت عنوان تولید زودهنگام از میدان نفتی سردار جنگل شاید وقتی دیگر/ جزئیات فعالیت شرکت نفت خزر به کمبود منابع مالی شرکت نفت خزر و محدودیت در انجام پروژه‌ها اشاره کرد و ضمن ارائه نمودارهایی نوشت:

بررسی صورت مالی شرکت نفت خزر در سال 99( د دوران ریاست جمهوری روحانی ) نشان می‌دهد که تقریبا منابع مالی قابل توجهی برای انجام پروژه‌های این شرکت به آن تخصیص داده نشده است.

در نتیجه برای انجام انتقال پروژه‌ سکو، پروژه شناورهای 1 و 2، پروژه احداث واحدهای مسکونی، پروژه لرزه‌نگاری گرگان، پروژه ژئوفیزیک در دریا، پروژه حفاری در خشکی و دریا و … هیچ منابع مالی به این شرکت اختصاص داده نشده است.

و در باره علت این کمبود سرمایه گزاری و عدم تخصیص منابع مالی نوشت : شاید کمبود منابع مالی شرکت ملی نفت در سال 99 در سایه کاهش فروش نفت باعث شده است که شرکت نفت خزر کاملا به حاشیه رود و اولویت تولید بر سایر مناطق نفت‌خیز کشور با هزینه تولید ارزان‌تر متمرکز شود.

و در نمودار 1جزئیات اهداف کمی شرکت نفت خزر را در سال 99 طبق معیار «بودجه مصوب» و «عملکرد» نشان داد.

و در نمودار 2 نشان داده می شود که عملیات راهبری، مدیریت و نگهداشت سکوی امیرکبیر و اجرای بسته‌های کاری و تعمیراتی از جمله اولویت‌های شرکت نفت خزر بوده است.

بخش دیگری از فعالیت‌های شرکت نفت خزر نیز بر راهبری شناورهای پشتیبانی کاسپین، تعمیرات، تامین سوخت و روغن ناوگان خلاصه شده است.

این خبرگزاری تاکید کرد که میدان نفتی سردار جنگل تنها میدان کشف شده ایران در ساختارهای هیدروکربوری متعلق به ایران در حوزه خزر جنوبی است. این میدان نفتی در سال 1391 کشف شده و تاکنون ایران تولیدی از این میدان نفتی نداشته است و صرفا اکتشاف و حجم مخزن اثبات شده است.

ودر دولت گذشته ( دولت دوازدهم روحانی ) بارها طرح تولید زودهنگام از میدان نفتی سردار جنگل و طرح‌های دیگر برای فعال کردن حوزه خزر به هیئت مدیره شرکت ملی نفت برده شد ولی با مخالفت هیئت مدیره صرفا توسعه حوزه خزر با مشارکت خارجی و حضور کنسرسیوم‌های خارجی مشروط شد.

هنوز معلوم نیست که برنامه وزارت نفت دولت سیزدهم درباره ساختارهای هیدروکربوری متعلق به ایران در حوزه خزر جنوبی، همکاری با همسایگان در خصوص تعیین رژیم حقوقی و دیگر مباحث مرتبط به حوزه خزر چیست.

❋معرفی شرکت نفت خزر(KEPCO) و مدیر عامل آن و ماموریت وی

شرکت نفت خزر یکی از شرکت‌های رسمی و دولتی و تابعه شرکت ملی نفت ایران و یکی از پنج شرکت اکتشافی و تولیدی زیرمجموعه شرکت ملی نفت ایران به‌شمار می‌آید که در دیماه 1378 تاسیس شد .موضوع فعالیت این شرکت، انجام ماموریت‌ها و اجرای قراردادها در زمینه اکتشاف، توسعه و تولید نفت خام و گاز طبیعی و فرآوری اش و همچنین انتقال نفت خام و فرآورده‌های نفتی به مخازن و بنادر مربوط و بارگیری و وظایف دیگری که مجمع عمومی شرکت نفت تصویب می‌کند در «محدوده جغرافیایی دریاچه خزر» به انضمام استان‌های گیلان، مازندران و گلستان است. نظارت بر اجرای کلیه قراردادهای منعقد شده بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت های بین المللی جهت مطالعه و توسعه میادین نفتی در دریاچه خزر و همچنین نظارت بر مسائل زیست محیطی مرتبط با عملیات اکتشاف و توسعه ذخایر نفت و گاز در دریاچه خزر نیز به عهده شرکت نفت خزر می باشد.

خبرگزاری مهر۲۰ دی ۱۳۸۸ اعلام کرد که سیف الله جشن ساز مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران با صدور حکمی آقای علی اصولی را به عنوان مدیر عامل و نایب رئیس هیئت مدیره شرکت نفت خزر منصوب کرد.در حکم معاون وزیر نفت، خطاب به مدیرعامل جدید شرکت نفت خزر آمده است: برنامه‌ریزی جامع و ساماندهی مدیریت اجرای طرح‌های اکتشاف نفت و گاز در حوزه دریای خزر و تسریع در ایجاد زیر ساخت‌های مورد نیاز با هدف بهره‌برداری هر چه سریعتر از منابع هیدروکربوری حوزه دریای خزر از جمله اولویت‌های کاری شرکت نفت خزر است.

گفته می شود اختلاف نظر بین مدیریت شرکت نفت خزر و شرکت ملی نفت ایران در بهره برداری از سکوی نیمه شناور ایران امیر کبیر- البرز و آغاز حفاری اکتشافی ایران در دریاچه خزر عامل این تغییر و تحول مدیریتی بوده است. در دی ماه 88 با گذشت حدود ۱۶۵ روز از افتتاح رسمی سکوی نیمه شناور ایران البرز- امیرکبیر هنوز حفاری اولین چاه اکتشافی ایران در دریاچه خزر توسط این سازه ۱۴ هزار و ۵۰۰ تنی آغاز نشده بود.

آقای علی اصولی تا زمان معرفی مدیر عامل جدید دکتر محسن دلاویز در 20 فروردین 96 مدیر عامل شرکت نفت خزر بود و اظهارات وی در مورد نفت چالوس بحث انگیز شد.

❋معرفی سکوی نیمه شناور امیرکبیر- البرز ایران به مثابه پیچیده ترین پروژه صنعت نفت ایران و از منحصربه‌فردترین سکوهای خاورمیانه در آب‌های عمیق

ساخت این سکوی نیمه شناور امیرکبیر با هدف شروع عملیات حفاری در دریاچه خزر، از نیمه اول سال 1380 با بودجه اولیه 215 میلیون دلار و 34 میلیارد تومان توسط کنسرسیوم صدرا ایران و GVA سوئد آغاز شد. سکوی امیرکبیر، قادر به حفاری در آبهای تا عمق ۱۰۰۰ متر بوده و همچنین قابلیت حفاری از کف دریا تا عمق ۶۶۰۰ متری را دارد. تثبیت موقعیت سکو در محل حفاری توسط ۸ لنگر ۲۰ تنی و زنجیر انجام شده‌است.

برای اجرای عملیات لنگر اندازی و پشتیبانی سکو در دریا، پروژه ساخت سه یدک کش کاسپین 1، 2 و 3 پیش بینی شده است. سکوی نیمه شناور امیر کبیر با وزن ۱۴۷۰۰ تن، سنگین ترین سازه دریایی کشور است. این سکو قادر به تولید بیش از ۱۱ مگاوات برق بوده و امکان اقامت ۱۲۰ نفر بر روی آن فراهم شده‌است.

این سکوی حفاری می‌تواند عملیات حفاری را به صورت نیمه شناور تا عمق هزار و 30 متر از سطح آب و تا 6 هزار متری بستر دریا انجام دهد.

در نهایت این سازه 15 هزار تنی تابستان سال 1388 با حضور احمدی نژاد به طور رسمی افتتاح شد و فعالیت اکتشافی امیرکبیر بهمن ماه همان سال در آبهای عمیق خزر آغاز شد.

تاکنون برای ساخت سکوی امیر کبیر و شناورهای پشتیبانی آن بیش از 500 میلیون دلار سرمایه گذاری شده است ضمن آنکه کارشناسان از نیاز به سرمایه گذاری حدود 10 میلیارد دلاری برای توسعه ذخایر احتمالی هیدروکربوری ایران در دریای خزر خبر می دهند.

کمالیان مدیروقت مهندسی و ساختمان شرکت نفت خزر اظهار داشت: هم‌اکنون سکوی حفاری امیركبیر 137 مایل هوایی معادل 250 کیلومتر از ساحل خزر فاصله دارد. شرکت نفت خزر اقدام به ساخت اسکله‌ای بعنوان بندر پشتیبانی در نکاء کرده است، که بعنوان عمیق‌ترین بندر به لحاظ عمق در دریای شمال به شمار می‌رود.بعد از ساخت سکوی ایران- خزر (سال 75 – 74) یک چاه در شمال خلیج گرگان حفر شد؛ اما این چاه در آب کم‌عمق حفر شد و حفاری در آب‌های عمیق صورت نگرفت. بنابراین، در عملیات حفاری بسیار باید مدارا کرد. وی با اشاره به تکنولوژی استفاده شده در ساخت سکوی امیرکبیر گفت: این سکو از نوع نسل چهارمی است که در جهان نسل پنجم این سکوها نیز وجود دارد و نیازی به لنگراندازی ندارد و استقرار آنها با استفاده از تثبیت دینامیکی انجام می‌شود.

کمالیان با بیان اینکه «برای سکوی امیرکبیر استفاده از روش تثبیت دینامیکی میسر نبود»، توضیح داد: چرا که نیروگاه آن به 3 برابر و هزینه‌ها افزایش می‌یافت و مسأله مهم دیگر که نباید از آن چشم پوشید این است که تنها نباید به مسأله خرید تجهیزات توجه کرد، بلکه باید برای پشتیبانی تجهیزات نیز اهمیت ویژه‌ای قائل شد. زمانی که چاه به نفت برسد باید ابزار لازم برای آزمایش طولانی مدت فراهم شود تا بتوان تصمیم‌گیری‌های اساسی روی میدان انجام داد»، تأکید کرد: باید یک فروند کشتی فراورشی مخزنی FPSO (Floting production storage offloud) ساخته شود تا به جای اینکه نفت فرآورش شده از چاه سوزانده شود، به این شناور منتقل شود.این شناور نقش واحدهای بهره‌برداری جنوب را انجام می‌دهد و توسط یک تلمبه نفت موجود در شناور به یک تانکر منتقل و سرانجام به خشکی انتقال خواهد یافت، اما باید به نکته توجه داشت که تا زمانی که اقتصادی بودن میدان مشخص نشود؛ باید سرمایه‌گذاری‌ها به حداقل باشد.کمالیان افزود “: روش ساخت سکوی امیرکبیر کاملاً ایرانی است؛ چرا که در دنیا، شناور در حوض خشک ساخته می‌شود. این در حالی است که در ایران امکان ساخت در حوض خشک فراهم نبود.”

لازم به تذکر است که ایران در حوزه خزر فقط دو سکو دارد که شامل سکوی نیمه‌شناور امیرکبیر بوده که مختص آب عمیق است و قابلیت حفاری تا عمق ۱۰۰۰ متر از سطح آب را دارد و دیگری سکوی جک‌آپ الیما متعلق به بنیاد مستضعفان که برای اعماق کم تا حدود ۶۰ و ۷۰ متر می‌تواند حفاری کند که در ۱۵ سال گذشته در اجاره شرکت های نفتی ترکمنستان بوده است چون ایران عملیات بهره برداری بر روی ذخایر خود در خزر نداشته است.

در وضعیت سنجی شماره آینده ( 395) به قرارداد20 ساله با روسیه و ربط آن با گمانه واگذاری میدان نفتی چالوس به روسیه را مورد بررسی قرار می دهم و ضمن معرفی ساختار چالوس به اظهار نظرهای مقامات نفتی ایران و ادعای نشریه اویل‌پرایس که در دو تاریخ انتشار یافته است و ربط آن با قراردادهای ایران و روسیه خواهم پرداخت.