«جواد ظریف، معاون راهبردی رئیس‌جمهور، پس از ماه‌ها فشار و حملات سیاسی از سمت خود کناره‌گیری کرد. استعفای او در شرایطی رخ داد که تنها یک روز پیش از آن، عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد، با استیضاح از دولت کنار گذاشته شد.»
جواد ظریف، وزیر امور خارجه پیشین و معاون راهبردی ریاست جمهوری ایران، اعلام کرد که از سمت خود استعفا داده است. او در بیانیه‌ای که در حساب کاربری خود منتشر کرد، از فشارهای شدید و “سخیف‌ترین توهین‌ها، افتراها و تهدیدها” نسبت به خود و خانواده‌اش سخن گفت. ظریف در این بیانیه اشاره کرد که در شش ماه گذشته “تلخ‌ترین دوران خدمت چهل ساله” خود را تجربه کرده است و تصمیم گرفته به دانشگاه بازگردد.
وی همچنین از دیدار خود با رئیس قوه قضائیه خبر داد و نوشت: “دیروز به دعوت ریاست محترم قوه قضائیه به دیدار ایشان رفتم. ایشان با اشاره به شرایط کشور توصیه کردند که برای پیشگیری از فشار بیشتر بر دولت، به دانشگاه بازگردم. بنده نیز بی‌درنگ پذیرفتم که همواره خواسته‌ام یار باشم و نه بار.”
این استعفا در حالی رخ داد که عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد، نیز یک روز قبل با رأی مجلس استیضاح و سپس برکنار شد. برخی تحلیلگران، این دو اتفاق را بخشی از یک روند برای حذف چهره‌های نزدیک به جریان اعتدالی و اصلاح‌طلب در دولت پزشکیان ارزیابی می‌کنند.
چرا ظریف تحت فشار بود؟
ظریف از زمان پیوستن به دولت پزشکیان، هدف حملات رسانه‌ای و سیاسی شدید قرار داشت. سه دلیل عمده برای این فشارها مطرح می‌شود:
نقش او در برجام: ظریف به‌عنوان معمار توافق هسته‌ای ایران و ۱+۵ شناخته می‌شود، توافقی که مورد انتقاد جدی اصولگرایان و جریان‌های تندرو بوده است. مخالفان او، برجام را توافقی ناموفق و پرخسارت می‌دانند.
تابعیت فرزندانش: یکی از محورهای اصلی حملات علیه ظریف، داشتن تابعیت آمریکایی فرزندانش بود. برخی از مخالفان، او را به “وابستگی” به غرب متهم می‌کردند و این موضوع را دلیلی برای عدم اعتماد به او در سیاست‌های کلان کشور می‌دانستند.
اختلافات داخلی در دولت: ظریف در بیانیه استعفای خود به “تلخ‌ترین دوران خدمت چهل‌ساله” خود اشاره کرد و از فشارهای درونی دولت نیز سخن گفت. به نظر می‌رسد که او در درون دولت نیز با چالش‌های جدی روبه‌رو بوده است.
واکنش‌ها به استعفای ظریف
عباس عبدی، تحلیلگر اصلاح‌طلب، که پیش‌تر حامی ایده وفاق ملی پزشکیان بود، اکنون به جمع منتقدان دولت پیوسته است. او در تحلیلی، ناکامی دولت در تحقق وفاق را یکی از دلایل بحران‌های اخیر دانست و گفت: “وفاق با مردم نه تنها رخ نداده و افراد جدیدی به این جریان یا دولت اعتماد نکرده و ملحق نشده‌اند، بلکه اعتماد ماه‌های اول نیز کاهش چشمگیری یافته و نزدیک به نصف شده است. ادامه این وضع، موجب زمین خوردن دولت خواهد شد.”
غلامحسین کرباسچی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب، با کنایه به حذف چهره‌های اعتدالی از دولت، در حساب کاربری خود نوشت: “همتی و ظریف از دولت رفتند. فکر کنم میدری و ظفرقندی هم بروند، وفاق کامل می‌شود.”
سید مهدی طباطبایی، معاون ارتباطات دفتر ریاست جمهوری، در دفاع از دولت نوشت: «یک تجربه تلخ، یا یک ناکامی مقطعی را نباید به معنی شکست یک کلان‌پروژه انگاشت. رئیس‌جمهور در روز‌های سخت‌تر از این هم در راهی که برای نجات ایران در پیش گرفته، تنها نخواهد ماند.»
عماد بهاور، عضو شورای عالی سیاست‌گذاری اصلاح‌طلبان، در تحلیلی، این تغییرات را مرتبط با سفر اخیر سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، به ایران دانست و گفت: «رأی به استیضاح همتی و فشار برای استعفای ظریف، از اولین نتایج سفر لاوروف به ایران بود.»
بهاور معتقد است که این تغییرات نشانه‌ای از افزایش تأثیرگذاری روسیه بر سیاست‌های داخلی ایران است و می‌تواند جهت‌گیری دولت پزشکیان را بیش از پیش تغییر دهد.
پیامدهای استعفای ظریف برای دولت پزشکیان
استعفای ظریف و برکناری همتی، دولت پزشکیان را با چالش‌های بیشتری مواجه کرده است. تحلیلگران بر این باورند که این تحولات نشان‌دهنده کاهش قدرت نیروهای اعتدالی در دولت و تقویت جناح‌های تندرو است.
در شرایطی که دولت با بحران‌های اقتصادی، کاهش اعتماد عمومی و بن‌بست‌های دیپلماتیک روبه‌رو است، حذف چهره‌هایی مانند ظریف و همتی می‌تواند دست رئیس‌جمهور را برای مدیریت شرایط دشوارتر کند. در عین حال، برخی معتقدند که این تغییرات، فشارها بر دولت را کاهش خواهد داد و امکان بازسازی کابینه را فراهم می‌کند.
با این حال، آنچه مسلم است، این است که دولت پزشکیان اکنون در موقعیتی حساس قرار دارد؛ موقعیتی که در آن، هر تصمیمی می‌تواند بر سرنوشت سیاسی آن در ماه‌های آینده تأثیرگذار باشد.
نقش ظریف در انتخابات و حمایت از پزشکیان
جواد ظریف در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری، نقشی کلیدی در حمایت از مسعود پزشکیان ایفا کرد. او که به‌عنوان یکی از چهره‌های شاخص جریان اعتدالی و دیپلماسی شناخته می‌شود، تلاش کرد تا اجماع میان نیروهای میانه‌رو و اصلاح‌طلب را به نفع پزشکیان تقویت کند. ظریف اگرچه خود نامزد انتخابات نشد، اما در کارزار انتخاباتی به حمایت از پزشکیان پرداخت و بر توانایی او برای ایجاد وفاق ملی تأکید کرد. او همچنین از ضرورت تعامل سازنده با جهان سخن گفت و پزشکیان را گزینه‌ای مناسب برای خروج کشور از انزوا معرفی کرد.
پس از پیروزی پزشکیان، ظریف به‌عنوان معاون راهبردی رئیس‌جمهور منصوب شد، سمتی که اگرچه در ظاهر اجرایی نبود، اما انتظار می‌رفت که نقشی تعیین‌کننده در سیاست‌گذاری کلان دولت ایفا کند. با این حال، حضور او در دولت، از همان ابتدا با مخالفت‌های جدی همراه شد و جناح‌های تندرو، او را به‌عنوان یکی از عوامل اصلی سیاست‌های شکست‌خورده دولت روحانی معرفی کردند. فشارهای داخلی و خارجی علیه ظریف در نهایت باعث شد که او از دولت کناره‌گیری کند و این مسئله، می‌تواند پیامدهای قابل‌توجهی برای دولت پزشکیان داشته باشد.
منبع: دویچه وله فارسی